Nijmeegse lutheranen spijkeren stellingen op de kerkdeur, uit protest tegen verkoop
Een groep bezorgde gelovigen van de lutherse gemeenschap in Nijmegen protesteert tegen de verkoop van hun kerk aan een ondernemer. Ze spijkerden stellingen op de deur van hun gebedshuis, in navolging van Luther zelf.
De lutherse gemeente in Nijmegen trad donderdag in de voetsporen van de man die aan de wortel staat van hun kerkgenootschap. Een groep gemeenteleden spijkerde donderdagmiddag acht stellingen op de deur van hun kerkgebouw, net als Maarten Luther dat ruim vijfhonderd jaar geleden deed met zijn 95 stellingen op de kerkdeur van Wittenberg – dat is in ieder geval de legende. De gemeenteleden zijn bezorgd dat ze de zeggenschap over het gebedshuis verliezen, nu het gebouw hoogstwaarschijnlijk wordt verkocht aan een ondernemer.
“Luther ontketende een theologisch debat”, zegt Helene Stafleu, voorzitter van de Stichting Lutherse Kerk Nijmegen, opgericht om het gebouw te kopen en ter beschikking te stellen aan de lutheranen. “Wij willen ook een debat voeren: hoe kun je nu, als je zegt christen te zijn, een kerkgebouw dat is gemaakt voor de eredienst aan een particulier verkopen wanneer dat niet per se hoeft?”
Het lutherse kerkje aan de Prins Hendrikstraat in Nijmegen, gebouwd in 1896, staat op de rol om verkocht te worden. De kerkenraad van de Evangelisch-Lutherse gemeente Zuid-Nederland, waar de Nijmeegse lutherse gemeenschap deel van uitmaakt, wil het gebouw van de hand doen. Met de opbrengst van de verkoop hoopt de kerkgemeente – waar ook de lutherse kerkgemeenschappen van Heerlen, Heusden en Eindhoven toe behoren – financieel vooruit te kunnen. Luthers Zuid-Nederland telt 550 leden, waarvan er 165 tot de ‘kern’ Nijmegen behoren. Het aantal kerkgaande leden in Nijmegen is klein, op zondag zit er vaak een twintigtal mensen in de banken.
Begin vorig jaar vond de kerkenraad een potentiële koper voor de kerk, de Nijmeegse ondernemer Erik van Bronswijk. Van Bronswijk - die niet in deze krant wil reageren - is al eerder betrokken geweest bij de aankoop van een kerk in Nijmegen. In 2019 deed hij een bod op de Maranathakerk van de Protestantse Gemeente Nijmegen, maar door onvrede onder de kerkleden ging die aankoop niet door.
Van Bronswijk heeft plannen om het kerkje in Nijmegen helemaal op te knappen en te verhuren. De Nijmeegse kerkgemeenschap zou vervolgens nog tien jaar gratis in het gebouw hun zondagse vieringen kunnen houden. Toen Stafleu daarvan hoorde was ze geschokt. “Je gaat toch niet zomaar ons gebouw van de hand doen, en ook nog eens aan een particuliere partij, waardoor het ophoudt om kerk te zijn?”
De kerk moet in de allereerste plaats een gebedshuis zijn, vindt de Stichting. Ook al zouden de lutheranen nog een paar jaar van de kerk gebruik kunnen maken, feit blijft dat de kerk in dat geval in vreemde handen komt, zegt Stafleu. “Wij zijn bang dat wij als kerkgemeenschap straks niets meer over het gebouw te zeggen hebben. De lutherse gemeenschap in Nijmegen kreeg 350 jaar geleden een eerste plek voor de eredienst. Dat is erfgoed. Wij hebben ons kerkgebouw zomaar gekregen van het voorgeslacht, we hebben een morele plicht om dat door te geven aan de volgende generatie lutheranen.”
Geld voor een alternatief bod
Toen de plannen voor verkoop aan Van Bronswijk vorig jaar bekend werden, probeerden Stafleu en andere bezorgde Nijmeegse lutheranen het gesprek aan te gaan, maar zonder succes. De verkoopprocedure ging volgens hen te snel, andere partijen kregen niet de mogelijkheid om een bod te doen. Er werd bezwaar aangetekend tegen de gang van zaken bij een geschillencommissie van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), waar de Evangelisch-Lutherse Kerk in Nederland deel van uitmaakt.
Begin 2021 richtten de bezorgde Nijmegenaren de Stichting Lutherse Kerk Nijmegen op. De Stichting zamelde geld in om een alternatief bod op het kerkgebouw te kunnen uitbrengen, en zo het kerkgebouw in eigen beheer te kunnen houden. Er kwam een plan om het gebouw rendabel te beheren, door het onder meer te verhuren voor culturele activiteiten. “We kregen een hypotheek, we waren helemaal klaar om het gebouw voor de lutheranen te behouden”, zegt Stafleu. Van Bronswijk bood volgens Stafleu echter een ton meer, de gesprekken tussen hem en de kerkenraad gingen verder.
Ondertussen volgden meer bezwaarschriften bij kerkelijke instanties. De relatie tussen de Stichting Lutherse Kerk Nijmegen en het kerkbestuur is momenteel niet best, zegt Stafleu. Pogingen om de boel te lijmen liepen op niets uit. Een gepland debat zondagochtend heeft de kerkenraad afgelast, omdat dat deel is geworden van de ‘opruiende activiteiten’ van de Stichting, aldus de kerkenraad, die de leden van de Stichting zondag verbood in de kerk te komen.
Driekwart van de stemmers was voor verkoop
De Stichting verwijt de kerkenraad dat ze het kerkje in Nijmegen ‘offeren’ voor het belang van de andere kernen in de gemeente Luthers Zuid-Nederland. De meerderheid van de leden van de kerkenraad zou te weinig bij Nijmegen betrokken zijn. Bovendien steekt het de Stichting dat de kerkenraad hoogstwaarschijnlijk met Van Bronswijk in zee gaat, ondanks het feit dat ‘er een geschikte partij is om het gebouw aan te kopen: een door Lutheranen in Nijmegen opgerichte stichting die het gebouw kan en wil beheren en zich verplicht aan de belangen van de samenleving’, aldus een van de stellingen die donderdag op de kerkdeur werd gespijkerd.
Herbestemming in een stroomversnelling
Van de ongeveer 7000 kerken in Nederland hebben inmiddels 1500 een nieuwe bestemming gekregen. De herbestemming lijkt in een stroomversnelling terecht te zijn gekomen. Volgens vastgoedadviseur Colliers International zullen tussen nu en 2030 nog eens 1700 kerken hun functie verliezen. De meeste kerken krijgen een culturele of maatschappelijke bestemming, maar ook wonen in de kerk is populair: een kleine 30 procent van de herbestemde kerken is omgebouwd tot woonhuis of appartementencomplex.
Zie trouw.nl/kerkenonderzoek.
De kerkenraad wil niet inhoudelijk reageren op de kwestie, vanwege de kerkrechtelijke procedures die op dit moment nog lopen. De classis – het regionale kerkverband van de PKN – probeert de partijen nader tot elkaar te laten komen. Onderdeel daarvan is een visitatie, een onderzoek naar het functioneren van de kerkenraad, waar de classis waarschijnlijk over een paar maanden verslag van doet. Volgens de kerkenraad ‘zou het ongepast zijn om via een interview de kerkelijke rechtspraak mogelijk te beïnvloeden’.
Wel wijst de kerkenraad erop dat er een peiling is gehouden onder de kerkleden. Ongeveer driekwart van de stemmers was voor verkoop aan Van Bronswijk, een kwart was tegen. Van de Nijmeegse stemmers was de meerderheid tegen. Ook zegt de kerkenraad met Van Bronswijk in onderhandeling te zijn over verlenging van de periode dat de lutheranen op zondag het gebouw kunnen gebruiken, vooralsnog is dat tien jaar.
‘Het vonkje kan weer opflakkeren’
Volgens Stafleu hebben de kerkelijke procedures geen opschortende werking, wat betekent dat de verkoop niet stopgezet hoeft te worden zolang de procedures lopen. Ze vreest dan ook dat de kerkenraad de verkoop snel door zal zetten. “We zijn bang dat het allemaal te laat is”.
Mocht het kerkje toch nog in bezit komen van de Stichting, dan is Stafleu is er van overtuigd dat de lutherse gemeenschap in Nijmegen nog een hele tijd kan voortbestaan. Met de komst van een nieuwe predikante, een paar jaar geleden, heeft de gemeenschap volgens haar een nieuw elan gekregen, de krimp lijkt een halt toegeroepen. “Natuurlijk zijn er voorbeelden te over van kerken die leeglopen, maar er zijn ook kerken waar het vonkje dat er nog was weer is opgeflakkerd. Dat kan bij ons ook, daar geloven wij in.”
Lees ook:
Kerken worden verkocht, verbouwd of gesloopt, maar is het kerkgebouw niet van ons allemaal?
Steeds meer kerken worden verkocht en krijgen een nieuwe functie. Dat leidt niet zelden tot protest van de geloofsgemeenschap, of van omwonenden. Van wie zijn de kerken eigenlijk?