Sabrina ter Horst (1940-2021) creëerde als transgender haar eigen, unieke hokje

In de week voor haar overlijden vertelde Sabrina aan haar huisarts over haar gelukkigste perioden, dat waren er drie. Allereerst haar carrière als technisch ingenieur bij de Koninklijke Marine, de tijd dat ze na haar pensioen hoogwaardige muziekopnames maakte en tot slot de 33 jaar samen met haar partner Jeanet. Haar geliefde was aangenaam verrast en verbaasde zich erover dat ze haar transgenderzijn niet noemde. Haar keuze om als vrouw door het leven te gaan, had toch veel impact gehad? Zeker, dat vond ­Sabrina ook, maar als kleuter wist ze al dat ze meer meisje dan jongen was. Zo was het gewoon.

Sabrina werd in 1940 geboren als J.A.M. ter Horst, maar zijn geboortenaam zou alleen in de eerste helft van het leven klinken. Aanvankelijk vonden zijn ouders, die een optiekzaak hadden in Den Haag, het niet vreemd dat hun zoon jurkjes aantrok van zijn jongere zus Artje. Maar later verboden ze de verkleedpartijen. Op de katholieke jongensschool St. Carolus was hij een vreemde eend in de bijt tot een broeder hem de rol gaf van prinses Perlefine in een toneelstuk. Drie dagen lang stond de elfjarige in het middelpunt van de belangstelling en alle belhamels vielen stil. Ook na de optredens bleef de kleding aan, hier werd de basis gelegd voor haar latere leven als vrouw, wist Sabrina.

Ook thuis zocht hij naar uitingsmogelijkheden van zijn vrouwelijke gevoelens. Door moeder af en toe te helpen met het huishouden kon hij in elk geval vrijuit een schort dragen. De bemiddelde ouders hadden een groot sociaal leven en organiseerden geregeld feesten. Dat vond hij maar niks; stil en teruggetrokken zat hij het liefste boven. Na de hbs volgde een studie elektrotechniek in Delft en specialiseerde hij zich in meet- en regelkunde. Als vertier stond stijldansen bovenaan en thuis fijn werken aan een zelfgebouwde bandrecorder om opnames te maken voor de Jeugdomroep.

Techneut pur sang

Via een professor uit Delft vervulde hij de dienstplicht bij de Koninklijke Marine, waar zijn talent snel werd opgemerkt. Jarenlang werkte hij als technisch ingenieur en werd een autoriteit op het gebied van innovatieve navigatie- en besturingssystemen, ook van onderzeeboten. Navo-werkgroepen, wekenlang meevaren op schepen, vergaderingen over de hele wereld: het was één groot avontuur. In het werkzame leven kende iedereen hem als de techneut pur sang waar je op kon bouwen. Een visionair die alles tot achter de komma testte en controle hield op zeer complexe navigatievraagstukken. Hoewel in die tijd van het vrouw-zijn weinig kwam, ontbrak het nooit aan zelfacceptatie. Het was nu eenmaal zo: wat niet kon, dat kon niet.

In 1970 trouwde hij met Hanneke. Voor het huwelijk had Sabrina haar wel verteld over zijn vrouwelijke gevoelens, maar zij dacht dat die bevlieging wel zou overgaan. Maar wat al die tijd stilletjes op de bodem van zijn binnenwereld had gelegen, bleef naar boven borrelen. De beste uitlaatklep voor die gevoelens bleek in het weekend uitgaan in Amsterdam, dat hielp enige jaren, maar na 19 jaar ging het stel toch uit elkaar.

De weekenden in Amsterdam luidden een tweede puberteit in waarin er lustig geëxperimenteerd werd met make-up, pruiken en sierlijke japonnen. In die tijd kwam ook haar nieuwe naam op, gebaseerd op een filmpersonage dat Audrey Hepburn ooit vertolkte. Ze maakte, nauwgezet als ze was, een hele studie van het vrouw-zijn. Met ­eigen opnameapparatuur testte ze wanneer haar stem vrouwelijk klonk. Ze overdacht alles tot in detail. Toen iemand haar eens ­gedag kuste en reageerde op de prikkende stoppels onderging ze jarenlang pijnlijke epileersessies.

Ze perfectioneerde en verfijnde haar vrouw-zijn, van binnenuit gaf ze het zelf vorm. Dat ze niet koos voor een complete geslachtsverandering werd in de transgenderwereld niet echt begrepen. In hun ogen hoorde ze er niet bij en ze werd zelfs van fora gegooid. Strijdlustig liet ze zien dat je ook volwaardig vrouw kon zijn zonder ingrijpende hormoonbehandelingen en operaties. Ze zette zich ferm af tegen de starre oordelen en vond dat ze recht had op haar eigen hokje. Zij voelde zich hierin gesterkt door de Yogyakarta Principles 3 uit 2006 waarin staat: ‘Een vrouw is een mens die zich vrouw voelt en een man is een mens die zich man voelt’. Zo leefde zij haar leven. Als vrouw met een lichaam dat niet in een hokje past. Ook toen ze al jaren samenleefde met Jeanet, die ze in 1986 in een vrouwencafé in Amsterdam ontmoette. Zij gaf Sabrina alle ruimte om haar identiteit te onderzoeken.

Dagelijkse transformatie

Elke ochtend stond Sabrina op als vrouw, ze ontbeten samen en onderweg maakte ze een pitstop langs de A4 om vervolgens als man naar het werk te gaan. En op de terugweg voltrok zich hetzelfde ritueel. Jarenlang. Jeanet had geen idee hoe haar partner er als man uitzag, dus spraken ze af dat ze ‘hem’ eens zou ontmoeten in Café Americain. Jeanet keek de ruimte rond en liep gelijk op die man in driedelig pak af: “Ken ik u?” De avond begon wat ongemakkelijk, maar hoe mooi vond Jeanet het dat ze steeds meer Sabrina zag verschijnen – dwars door het driedelig pak heen. In haar gebaren, haar woorden en haar charme.

Inmiddels 55 jaar oud merkte ze dat die dagelijkse transformatie een steeds grotere last werd. Toen zich de mogelijkheid voordeed om vervroegd met pensioen te gaan, vroeg ze die gelijk aan. Maar haar werkgever deed er alles aan om de onmisbare hoofd­ingenieur aan te houden. De ontvangen ­onderscheiding tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau vanwege haar grote invloed op de Nederlandse scheepsvloot werkte eerder tegen dan mee. Tot ze na drie weigeringen de bedrijfsarts benaderde. En die zag dat ze in de dertig jaar trouwe dienst slechts twee dagen ziek was geweest. Na het aanhoren van haar verhaal kon zij met vervroegd pensioen, ze was toen 58.

Muziekopnames

Een tweede leven volgde waarin ze eindelijk haar vrouw-zijn vrijuit tot volle expressie kon brengen. Ze stortte zich op haar muziekstudio en nam vele ensembles op. Veel had ze zelfontworpen: de geluiddichte studio en controlekamer en vier tot aan het plafond reikende luidsprekers. Ze bouwde een professionele staat van dienst op als amateur en genoot intens van de klassieke muziekopnames die ze voor de Concertzender in vele muziektempels, zoals het Concertgebouw, maakte met haar bedrijf Harmony Sound. Twee dagen voor haar heengaan zat ze in bed nog een eigen opname van een voltallig orkest te dirigeren.

Met Jeanet maakte ze mooie camperreizen: in de Grand Canyon sliepen ze eens in een slaaphut met tien andere vrouwen, wat een feest. Ze ervoer steeds meer erkenning. Wat was ze verheugd toen in haar paspoort ‘Vrouw/Female’ kwam te staan. En als het tegenzat, zoals die keer dat de zorgverzekering ineens weer brieven stuurde aan ‘De heer ter Horst’, argumenteerde ze net zo lang tot ze haar gelijk kreeg en de fout werd rechtgezet.

Warme persoonlijkheid

Ook een oud-kompaan ontving een lange ­e-mail waarin ze over haar nieuwe leven vertelde: een periode van warm contact volgde. Niet iedereen kon meebewegen, toch was het bijzonder dat zo weinigen haar buitensloten. Met haar warmhartige, kittige verschijning maakte ze makkelijk contact. En als iets vandaag niet lukte, wachtte ze rustig tot een volgend moment. Ze bleef naar oplossingen zoeken, haar glas was altijd halfvol.

Op latere leeftijd werd ze alsnog activistisch. In 2011 werkte ze mee aan een rapport van Human Right Watch over schending van de mensenrechten van transgenders in Nederland en adviseerde medici over de kwaliteitsstandaard Transgenderzorg. Ze streed voor haar bestaansrecht en die van andersdenkenden, ze vond dat zij het goed had en gunde anderen dat ook. Ze was een graag geziene spreker bij de Mensenbieb, waar ‘anderlingen’ hun verhaal vertellen en gaf voorlichting aan ouderen, jongeren en studenten.

Intussen wist zij exact wie ze was en wat ze wilde. Ze eiste haar plek op met goede ­argumenten en verwoordde integer haar ­verhaal. Dat had ze nog graag jaren gedaan, maar een agressieve vorm van slokdarm­kanker stak hier een stokje voor. Samen met ­Jeanet bracht ze de laatste weken door. Ze was geen prater, maar beiden wisten: uit liefde hebben we alles doorstaan en zijn we immens gegroeid aan elkaar. Op de rouwkaart stond de foto van haar als prinses Perlefine met de tekst: ‘Zo’n mooi leven krijg ik nooit meer’.

Sabrina ter Horst werd geboren op 12 oktober 1940 in Den Haag en stierf op 7 april 2021 in Oostzaan.