Zonnepanelen en fairtradekoffie, maar wél gewoon het vliegtuig in
Duurzaamheid is voor te veel christenen nog 'iets leuks voor erbij', vindt Koos van Noppen. Hij schreef een pamflet dat gelovigen oproept om hun leven te beteren.
Op zondagochtend eren ze God als Schepper van de wereld, om op maandagochtend in een zwaar vervuilend vliegtuig te stappen voor een weekje naar de zon. Genoeg christenen die dat prima met elkaar kunnen combineren, merkt Koos van Noppen uit Amersfoort. Zelf vindt hij dat onbegrijpelijk, een 'graad van milieubewusteloosheid' waar hij stil van wordt. Want als je gelooft dat God de mensen zijn schepping heeft toevertrouwd, moet dat volgens Van Noppen, werkzaam bij IZB, de vereniging voor zending in Nederland, wel invloed hebben op hoe je daarmee omgaat.
En dus schreef hij - op persoonlijke titel - een pamflet, dat hij deze week verspreidde onder ruim 250 predikanten, synodeleden en kerkelijke organisaties. In het stuk roept hij christenen op na te denken over de keuzes die ze maken en terug te keren naar een 'eenvoudig leven'. Want hoewel er her en der goede, duurzame initiatieven zijn binnen de kerk, blijft het vaak hangen op het niveau van een extraatje, zegt Van Noppen.
"Het idee is: je hebt christenen die zich bezighouden met Israël, je hebt mensen die druk zijn met de gaven van de Geest en dan heb je ook zo'n groepje dat helemaal mesjogge is van 'groen doen'. Dat vind ik echt onzin, alsof het een extra module is die je aan het geloof kan vastkoppelen. Volgens mij behoort het juist tot de kern."
Het einddoel is dat kerken en mensen zich bewust zijn van hun ecologische voetafdruk en actief bezig zijn die te verkleinen
Een van de initiatieven die de Amersfoorter aanhaalt, is het netwerk Groene Kerken, van hulporganisaties Tear en Kerk in Actie. Kerken met duurzame ambities kunnen zich bij hen melden om hulp te krijgen bij het waarmaken van die ambities. Hoewel Van Noppen het netwerk van harte toejuicht, is hij ook kritisch. Hij noemt het zelfs een 'moderne aflaat'. Want er worden misschien zonnepanelen op het dak van de kerk gegooid, de koffie mag dan fairtrade zijn en de rekeningen ondergebracht bij een eerlijke bank - als de kerkleden zich vervolgens niet druk maken om hun ecologische voetafdruk en alleen 'het goede leven kunnen vieren' met vliegtripjes en grenzeloos consumeren, levert dat weinig op, zegt hij.
Er valt nog een wereld te winnen, geeft Atie de Vos, die zich namens Kerk in Actie bezighoudt met Groene Kerken, direct toe. "We hebben nu tweehonderd kerken, twaalf moskeeën en een paar leefgemeenschappen in ons netwerk. Maar als je bedenkt hoeveel kerken er in Nederland zijn, hebben we er nog heel wat te gaan."
Uitdaging
Niet elke Groene Kerk is op alle vlakken duurzaam, de een legt meer nadruk op groene energie, terwijl de ander zich richt op de inkoop van eerlijke producten. Maar dat is ook niet erg, want kleine stapjes zijn de sleutel tot het succes, volgens De Vos. Ze citeert de bevinding van onderzoeksbureau Motivaction dat het grootste deel van de Nederlandse kerkgangers tot de categorie 'traditionele burgerij' behoort. "En die groep is niet erg op verandering gericht."
De grootste uitdaging voor kerken is volgens De Vos om het onderwerp binnen de eigen gemeenschap op de agenda te krijgen. "Als iemand met een groot plan komt, terwijl andere gemeenteleden nog niet eens met het onderwerp vertrouwd zijn, kunnen belangen botsen. Op zo'n moment wordt onze hulp ingeroepen om te kijken hoe ze daarmee om moeten gaan."
De terughoudendheid die christenen rond dit onderwerp aan de dag leggen, zou te maken kunnen hebben het geloof, zegt ze. In sommige gemeenschappen in Nederland heerst volgens De Vos de overtuiging dat God nooit zou toelaten dat de aarde vernietigd wordt, dus dat hij er wel voor zorgt dat dat niet gebeurt.
Ook Embert Messelink, directeur van de christelijke vereniging voor natuurbehoud A Rocha, kent theologische visies die verklaren dat zoveel christenen 'zich verbazingwekkend weinig aan het milieu gelegen laten liggen'. "In op zijn minst een deel van de kerken zie je een vrij eenzijdige theologie die vooral gaat over de redding van je ziel. Zo'n geloof is losgezongen van de aardse werkelijkheid. Ik zou het waarderen als de connectie met de aarde herontdekt wordt."
De christelijke visie veronderstelt dat we de aarde in bruikleen hebben, daarop kun je een christen aanspreken
Messelink is blij met het pleidooi van Van Noppen. "Ik hoop dat het een steen in de vijver is, want we zijn nog niet waar we moeten zijn. Vrijwilligers van A Rocha krijgen nog vaak te horen: 'Wat fijn, die hobby.' Maar je zegt toch ook niet tegen ontwikkelingsorganisaties: 'Leuk dat jullie het zo fijn vinden om mensen in nood te helpen'?"
Toch zit er volgens hem de laatste jaren wel beweging in de zaak. "In de beginjaren van A Rocha, vijftien jaar geleden, moest ik regelmatig uitleggen waarom we bestonden. Nu merk ik dat er veel meer aandacht is voor het thema."
Voetafdruk
Klaas van der Kamp, voorzitter van de Raad van Kerken, waardeert de hartekreet van Van Noppen. Het staat op de agenda, zegt hij. Er zijn werkgroepen, projecten en sites in het leven geroepen. "Het einddoel is dat kerken en mensen zich bewust zijn van hun ecologische voetafdruk en actief bezig zijn die te verkleinen. Daar is veel aandacht voor, maar we zijn er nog lang niet."
We zullen ons denken moeten veranderen, zegt Van de Kamp. "Efficiency, geld besparen en kortetermijndenken zitten zo verweven in onze samenleving. We moeten anders gaan kijken naar ons reisgedrag en ons consumptiepatroon. De groene websites die we bijvoorbeeld als Raad van Kerken beheren, zijn allemaal hulpmiddelen om die cultuuromslag te bereiken."
De christelijke visie veronderstelt dat we de aarde in bruikleen hebben, zegt Van de Kamp. Dat brengt volgens hem een verantwoordelijkheid met zich mee waar je een christen op kunt aanspreken. Maar niet alleen christenen, zegt hij. "Ieder mens, christen, seculier of moslim, heeft hierin een verantwoordelijkheid. Net als overheden, want goede regelgeving kan een hoop wissels omzetten." Een oproep als die van Van Noppen is volgens Van de Kamp een 'heel goed signaal' dat kan helpen draagvlak onder de bevolking te creëren voor zulke nieuwe regels.
Voor Van Noppen is het duidelijk dat christenen wat betreft de zorg voor de aarde gefaald hebben. Sterker nog, op dat gebied hebben ze 'ongelooflijk veel schuld'. Voor gelovigen die tot inkeer zijn gekomen, is het devies: terug naar een eenvoudig leven. Geen gemakkelijke opgave, erkent Van Noppen. "Veel mensen voelen feilloos aan dat dat betekent dat ze dingen waarvan ze nu erg genieten niet meer kunnen doen. Het is snijden in eigen vlees."
Voor hemzelf betekent eenvoudig leven onder andere geen vliegreizen, geen auto, thuis geen vlees eten, shoppen bij een afvalarme supermarkt en zonnepanelen op het dak. Ieder kerklid kan zijn eigen plan trekken met dit soort keuzes, denkt hij. Als het gesprek daarover op gang komt in lokale kerkgemeenschappen, is zijn actie wat hem betreft geslaagd.
A Rocha-directeur Embert Messelink zou het 'fantastisch' vinden als alle christenen zich op die manier zouden onderscheiden, maar hoopt vooral dat mensen een zoektocht beginnen naar wat nou echt 'het goede leven' is. "Dat is niet alleen maar kommer en kwel, maar zoeken naar wat echt goed en waardevol is. Een leven dat draait om een goede relatie met mensen en de aarde. Onze vrijwilligersgroepen zitten midden in die ontdekkingstocht en die doen fantastische dingen waar mensen blij van worden. Eten uit de natuur, hagepreken over de schepping, excursies. Het is niet zwaar, maar juist mooi."
Lees ook: Zonnepanelen in de wei leggen is het makkelijkste, maar ook het laatste wat we moeten doen
Zonneweides aanleggen op landbouw-grond is niet slim, maar gemakzuchtig, vindt Tweede Kamerlid Carla Dik-Faber (CU).