‘Kerkasiel is als een noodventiel’
Een Katwijkse kerk geeft een Armeens gezin onderdak om te voorkomen dat het wordt uitgezet. Is dat een voorbeeld van typisch christelijk handelen?
De gereformeerd-vrijgemaakte kerk in Katwijk biedt al vier weken onderdak aan een Armeens gezin dat uitzetting boven het hoofd hangt. De christelijke plicht tot naastenliefde woog voor de kerk zwaarder dan haar wens de overheid te gehoorzamen. Andere kerken hebben aangeboden wakes te houden bij het gezin. En ze bekijken wat zij kunnen betekenen voor vluchtelingen, mochten die bij hen aankloppen om uitzetting te voorkomen.
Janneke Stegeman, publiek theoloog, vindt het dapper en van groot belang dat de Katwijkse kerk zich openstelt voor dit gezin. Matthias Smalbrugge, theoloog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, noemt dat besluit ‘heel menselijk.’
De kerk moet zich houden aan de wet, ze heeft geen uitzonderingspositie
Smalbrugge: “Het is pure nonsens om te zeggen dat dit bijbels is. Je kunt in de Bijbel argumenten pro en contra vinden over de opvang van vluchtelingen in een kerk. Er is het verhaal van Ruth, de vluchtelinge die wordt opgenomen in Israël. Maar in een ander verhaal moeten de mannen die getrouwd zijn met een niet-Israëlitische vrouw haar terugsturen naar het land van herkomst. Die twee verschillende stemmen zijn er steeds. Jezus doet niet onder voor deze twee verhalen uit het Oude Testament. Die zegt ook rustig tegen een Kanaänitische vrouw: ‘Ik ben niet gekomen om jullie te redden, ik ben gekomen om het volk Israël te redden’.”
Interpretatie
Stegeman: “Nou, het is geen nonsens, maar wel te simpel om te zeggen dat de Bijbel hier heel erg duidelijk over is. In veel teksten ligt de nadruk op de weduwen, de wezen en de vreemdeling. Voor hen moet je goed voor zorgen. Maar er zijn ook passages die vooral draaien om zuiverheid en het beschermen van het eigen volk, waarin vreemdelingen worden gezien als gevaar. Als christen kun je nooit alleen de Bijbel laten spreken, je moet keuzes maken. De vraag is dus hoe je je laat inspireren, om wat jij zelf aanwijst als centraal. Voor mij zijn dat rechtvaardigheid en bevrijding, die begrippen zijn bepalend voor hoe ik positie kies. Kerkasiel zie ik als christelijk.”
Smalbrugge: “Kerkasiel is geen juridische vorm en moet dat ook niet worden. De kerk moet zich houden aan de wet, ze heeft geen uitzonderingspositie. Maar wat we hebben afgesproken als recht, wordt niet altijd als rechtvaardig ervaren. Je kunt zeggen dat het kerkasiel – als we dat voor het gemak even zo noemen – het noodventiel van de snelkookpan is, dat gaat sissen zodra je rechtssysteem iets doet waarvan iedereen zegt: is dat nog rechtvaardig? Ook in de kwestie van het Armeense gezin is de kloof tussen het recht en het goede te groot geworden. Als gelovige kom je dan bij Petrus, die zei: Je moet God meer gehoorzamen dan de mensen. Maar dat staat haaks op Paulus gebod dat je de overheid moet gehoorzamen.”
Stegeman: “Precies, dus ook hier zit er spanning tussen de teksten. Paulus stelde dat de overheid het zwaard niet tevergeefs draagt. Dat schreef hij toen hij zelf in gevangenis zat. Hij leefde niet in een democratische rechtsstaat. Je kunt de woorden van Paulus niet zomaar overdragen naar de situatie van nu.”
Smalbrugge: “Dat is zo. Ik versta eronder dat de staat het monopolie heeft op geweld. En de staat is er om wetten uit te voeren. Alleen, er kunnen momenten zijn dat je als mens zegt: hiermee kunnen we niet akkoord gaan, dit strookt niet met de bedoeling van de wet. Dan mag je daar als kerk tegenin gaan.”
Stegeman: “Het gaat hier voor mij om rechtvaardigheid. Nederland heeft het kinderpardon ondertekend, maar het blijkt in de praktijk heel moeilijk er een beroep op te doen. Dus is het in de Nederlandse context gerechtvaardigd om serieus naar invulling van dat pardon te kijken. In de discussie over het kinderpardon, en breder over asielzoekers en vluchtelingen ligt de nadruk op hoe anders ze zijn. Dat wordt gezien als een bedreiging voor wie wij zijn. Dat lijkt soms op de angst in bijbelse teksten om de groep zuiver te houden. Die zuiverheid is een gevaarlijke illusie. Zowel voor Israëlieten van toen als voor Nederlanders nu geldt dat er altijd invloeden van buitenaf zijn geweest. Die bedreigen onze identiteit niet, we hebben die nodig, ze vormen ons.”
Invloeden van buitenaf bedreigen onze identiteit niet, we hebben die nodig, ze vormen ons
Smalbrugge: “Nee, nee. De draagkracht van een samenleving is niet eindeloos. Een theoloog moet zien dat de samenleving bijna in twee stukken uit elkaar valt. Migratie, brexit, het is overal ongeveer half-half. Zelfs over het basisprincipe van het recht om te vluchten en een veilig huis te hebben zijn we het niet eens. Waarom gaan theologen zich niet bezighouden met hoe we in vredesnaam die andere groep bereiken, Wilders, in Duitsland de Alternative für Deutschland? Het kerkasiel is een noodsignaal aan de rechtsstaat én aan de kerk: jullie hebben je huiswerk verwaarloosd. Wij zijn ook makkelijk in het apart zetten van de Wildersen van deze wereld. Dan komen we niet verder, dan creëren we onze eigen vijand.”
Angst voor het vreemde
Stegeman: “Je kunt die angst voor het vreemde voeden, en zeggen: ja, we moeten oppassen met het opvangen van vluchtelingen. Dat vind ik heel gevaarlijk. De kerk moet vragen stellen bij de angst en het buitensluiten van mensen. Ze moet zeggen: het is niet gek je zorgen te maken over identiteit, maar probeer eens te kijken hoe vloeibaar identiteit is en bedenk dan of je er iets onbezorgder naar kan kijken. Ik vind dat een christelijke houding. Je kan mensen uitdagen na te denken over hun roeping als christen. Dat is ook het spannende in Katwijk. De opvang van Hayarpi vraagt van kerkleden positie te kiezen. Ik hoop dat dat leidt tot bewustwording en discussie. Ik zie het als taak van de kerk gastvrij te zijn.”
Smalbrugge: “Ik heb begrip voor de kerk in Katwijk, maar probleem is dat kerken zich op concrete gevallen gaan concentreren. Om de vijf jaar loopt het schaaltje van het kinderpardon vol, dan beginnen we weer opnieuw. Kerken moeten ook begrijpen dat dit niet eindeloos zo door kan gaan. Ze moeten met de politiek in gesprek. Is het niet tijd een wat fatsoenlijker oplossing te vinden?”
In het Theologisch elftal reflecteren twee godgeleerden op de actualiteit.
Lees ook:
Kerk in Katwijk ontfermt zich over uitgeprocedeerd gezin van Hayarpi
De vrijgemaakt-gereformeerde kerk in Katwijk biedt sinds vannacht onderdak aan een Armeens vluchtelingengezin dat uitzetting boven het hoofd hangt. Afgesproken is dat het gezin van dochter Hayarpi, die al eerder de publiciteit zocht, een week in de kerk kan blijven om tot rust te komen.
‘Ik zou dit niemand toewensen’
De familie Tamrazyan verblijft noodgedwongen in de kerk van Katwijk. Altijd is er de angst voor de komst van de Dienst Terugkeer en Vertrek.