‘De islam begrijpen’ is kritisch, maar ook betrokken en luisterend

De auteur

Adrien Candiard is historicus, priester, en vooral islamkenner. Hij woont en werkt in Cairo, en is daar verbonden aan het Dominicaans Instituut van Oosterse Studies.

De thematiek

Het is duidelijk dat de islam in de westerse samenleving een religie van grote betekenis is geworden. Maar wat vinden we daarvan? Zien we de islam als een bedreiging voor onze samenleving, of is het in ­wezen een vredelievende religie? Een eenvoudige vraag, maar zelfs islamdeskundigen worden het er niet over eens.

Volgens sommigen kan de islam – misschien na een soort verlichtingsproces – prima een vreedzame plek verwerven in onze tolerante westerse wereld. Maar volgens ­anderen zal de islam ten diepste ­altijd een gewelddadige godsdienst blijven, omdat geweld nu eenmaal in zijn wortels zit. In dit boek legt Candiard uit dat dergelijke zienswijzen op een misverstand berusten, namelijk dat er zoiets zou ­bestaan als dé islam.

Zulke uitspraken doen geen recht aan de complexiteit en veelvormigheid van de islam zelf. Deze godsdienst bestaat immers uit allerlei verschillende stromingen die niet eenvoudig onder één noemer te brengen zijn. Om dan als buitenstaander te beslissen welke van die stromingen nu het échte gezicht van de islam laat zien, is een hachelijke onderneming.

Toch wil Candiard er ook niet aan dat de islam zo pluriform is, dat je er in zijn algemeenheid niets meer over mag zeggen. Als je je maar ­altijd realiseert dat de werkelijkheid eindeloos complexer is. En vervolgens probeert hij uit te leggen wat al deze stromingen toch, met de nodige mitsen en maren, met elkaar verbindt.

Belangrijke stelling

Vaak wordt er gezegd dat de islam bij de tijd moet geraken, en dat ­gelovigen hun traditie minder serieus gaan nemen. Maar volgens Candiard is dat al gebeurd: dat is het radicale salafisme, dat zo letterlijk mogelijk wil leven zoals ­Mohammed zelf dat deed. Het is een typisch moderne stroming bij uitstek, omdat het zich afkeerde van een eeuwenlange islamitische traditie van de rijks-islam.

En dat is juist het probleem, want die oudere islamitische traditie legde vaak de nadruk op redelijkheid en was relatief tolerant. Wat de ­islam nodig heeft, zegt Candiard, is niet een soort verlichting of ­moderniteit. Veel meer is het nodig dat de islam “een tot rust gekomen, constructieve band met zijn traditie” hervindt.

Kenmerkend citaat

“Wie vandaag tegen ons herhalen dat de islam noodzakelijk een letterlijke uitleg voorstaat, vijandig gezind ten opzichte van elke diversiteit, agressief, enzovoort, herhalen enkel de salafistische stellingen. Ze laten zich overtuigen door de salafisten. Het is daarentegen onze plicht om deze stellingen te weerspreken. Wij hebben niet te kiezen wat het ‘echte gezicht’ is van de islam, maar moeten volhouden dat er verschillende vormen van de islam zijn – niet omdat dat ons plezier doet, maar omdat het waar is.”

Reden om dit boek niet te lezen

Tenzij je graag vast wilt houden aan zwart-witbeelden over de islam, kan ik geen reden verzinnen waarom je dit boek niet zou lezen. Nou vooruit, misschien vanwege de moeizame zinswendingen die de vertaler soms wat al te strikt uit het Frans heeft gevolgd.

Reden om dit boek wel te lezen

Alle kennis begint met de ontdekking dat je eigenlijk niets weet. Daar draagt dit boek zeker aan bij: de islam blijkt veel complexer dan we doorgaans denken. Candiard brengt dat overtuigend, want hij weet erg veel over de islam en de interne conflicten en spanningen, en slaagt er ook in om die toegankelijk uiteen te zetten.

Maar wat mij het meeste bij zal blijven, is de prettige toon waarmee hij als christen en dus buitenstaander over de islam schrijft. Op iedere pagina voel je zijn betrokkenheid bij deze godsdienst die niet de zijne is, die hij wel serieus neemt en waar hij zich ook zorgen over maakt. Deze kritische, maar ook betrokken en luisterende ­houding is misschien wel de ­belangrijkste les van dit boek.

Lees meer boekrecensies op trouw.nl/boekrecensies.