Direct naar artikelinhoud

Onderzoekers: Groninger aardbevingen kunnen leiden tot doden

Deelnemers aan een fakkeloptocht door het centrum van Groningen in januari.Beeld ANP

De Groningers wisten het al, maar nu staat het zwart op wit: de aardbevingen door gaswinning tasten hun gezondheid en hun gevoel van veiligheid ernstig aan. Zo ernstig, dat er op termijn mensen aan kunnen overlijden. 

Dat blijkt uit het onderzoek Gronings Perspectief, waarvan vandaag het laatste deel wordt gepresenteerd. ''Wij verwachten op basis van de literatuur dat de consequenties van deze problematiek ernstig kan zijn'', schrijven de onderzoekers. ''Het is te verwachten dat een grote groep te maken krijgt met verstoord woongenot, een verminderde kwaliteit van leven en hogere zorgkosten. Als we de omvang van de gezondheidsklachten combineren met de wetenschappelijke kennis over de gevolgen op langere termijn, kunnen er vijf of meer mensen per jaar overlijden als gevolg van deze problematiek.''

We weten dat stress, burn-outs en depressies kunnen leiden tot suïcide en tot hart- en vaatziekten. En we weten dat veel van de gedupeerden exact dáár last van hebben
Tom Postmes, onderzoeker RUG

Onderzoeker Tom Postmes van de Rijksuniversiteit Groningen haast zich te benadrukken dat het om verwachtingen 'op termijn' gaan. ''Maar we weten dat stress, burn-outs en depressies kunnen leiden tot suïcide en tot hart- en vaatziekten. En we weten dat veel van de gedupeerden exact dáár last van hebben. Dus het is verstandig er rekening mee te houden.''

Bozer, machtelozer, wantrouwiger

De grootste klappen vallen bij wat Postmes en zijn onderzoekspartner Katherine Stroebe 'de groep van 85.000' noemen. Deze 85.000 personen hebben meervoudige schade aan hun woningen. Van hen voelt de helft zich onveilig in huis. Zo'n 10.000 hebben stressgerelateerde gezondheidsklachten door de bevingen en de schades.

Van mensen met meervoudige schade is de gezondheid de afgelopen twee jaar - zo lang liep het onderzoek - harder achteruitgegaan dan van personen zonder schade. Het arbeidsverzuim onder deze groep ligt hoger, net als de kans op een burn-out. Hun sociaal en fysiek functioneren is afgenomen, ze zijn bozer, machtelozer en wantrouwiger naar de instanties. De onderzoekers stellen verder vast dat de problemen zijn toegenomen van begin 2016 tot eind 2017.

De onderzoekers noemen de problemen onder de meervoudig gedupeerden 'groot en groeiende'. De onveiligheid die deze Groningers voelen én de problemen die ze ervaren rondom de schadeafhandeling zijn volgens de onderzoekers de belangrijkste redenen dat de schade hun zoveel stress oplevert.

Geen normaal leven

Volgens de twee vallen deze mensen in de huidige aanpak buiten de boot: veel aandacht gaat nu uit naar de toekomst, naar het schadeprotocol, naar de vraag hoe woningen en andere panden versterkt kunnen worden om aardbevingsschade te voorkomen. Dat is terecht, erkent Stroebe, maar, zegt zij: ''De bewoners die al schade hadden, mogen niet vergeten worden. Wij zien dat veel van hen geen normaal leven meer kunnen leiden door de schadeproblematiek.''

Alleen een betere schadeafhandeling of versterking is niet genoeg, zeggen de onderzoekers

Alleen een betere schadeafhandeling of versterking is niet genoeg, zeggen de onderzoekers. Postmes: ''Naar objectieve maatstaven is dit een groot en ernstig probleem. En we stellen vast dat het probleem groeit. Daarom adviseren wij om prioriteit te geven aan een integraal en gecoördineerd plan van aanpak.''

Bij de aardbevingsproblematiek zijn veel verschillende partijen betrokken, maar volgens Postmes kan er alleen als iemand de touwtjes in handen neemt een gedegen plan komen waarin de gezondheid en de veiligheid van de bewoners centraal staat. Dat plan moet volgens hem gemaakt worden met de bewoners zelf.

De onderzoekers hebben 65 personen geïnterviewd. Stroebe: ''Je gelooft je oren soms niet als je hoort wat zij meemaken.''

Eerste wetenschappelijk onderzoek

Gronings Perspectief is het eerste wetenschappelijke onderzoek naar de immateriële effecten van de aardbevingen, uitgevoerd in opdracht van de Nationaal Coördinator. Het onderzoek was niet louter gericht op aardbevingsslachtoffers, maar heeft in vijf metingen de gezondheid, veiligheid en het toekomstperspectief van álle Groningers onderzocht. De onderzoekers hebben samengewerkt met de GGD en met LifeLines, het grootschalige gezondheidsonderzoek waarbij 165.000 mensen zich dertig jaar lang laten volgen.

In totaal wonen zo'n 410.000 mensen in een postcodegebied waar de schade door aardbevingen is erkend door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (Nam) en Centrum Veilig Wonen. Van hen hebben er in totaal zo'n 170.000 aardbevingsschade - en van hen dus weer 85.000 meervoudig.

Van overdrijven is geen sprake, stellen de onderzoekers. Direct na de gasbeving bij Zeerijp, op maandag 9 januari, voerden ze een extra peiling uit. Daaruit bleek dat de Groningers heel accuraat aangeven hoe de beving is binnengekomen - de waarnemingen kwamen exact overeen met de zogenoemde shakemaps van het KNMI.

In die extra peiling vroegen de onderzoekers de Groningers waar ze op dit moment behoefte aan hebben. Aan het delen van emoties, antwoordden ze; een snelle inspectie of het huis nog veilig is en een andere houding van instanties. 

Het Staatstoezicht op de Mijnen adviseert minister Wiebes morgen over de verlaging van de gaswinning. Het nieuwe schadeprotocol, waar Groningers met smart op zitten te wachten, kan elk moment gepresenteerd worden.

Veertig uur per week bezig met schade

Had hij deze resultaten verwacht? Nee, zegt Tom Postmes, eerlijk gezegd niet. Toen hij begin 2016 begon met zijn onderzoek verwachtte hij 'een troebel beeld' te krijgen, een beetje zoals toen het RIVM heel uitgebreid de gevolgen van de vliegbewegingen bij Schiphol onderzocht. ''Ze vonden één keer effecten, daarover werd gepubliceerd, maar later zijn die niet meer gevonden. Zo'n gemengd beeld had ik hier ook gedacht te vinden.''

Er zijn duizenden dingen die de gezondheid kunnen beïnvloeden. Het kán eigenlijk niet dat de aardbevingsproblematiek een sterke invloed heeft. Dát dacht ik
Tom Postmes

Wat hij verwachtte? Veel maatschappelijke onrust. Verontwaardiging, boosheid, wantrouwen. Dat soort dingen. ''Er zijn duizenden dingen die de gezondheid kunnen beïnvloeden. Het kán eigenlijk niet dat de aardbevingsproblematiek een sterke invloed heeft. Dát dacht ik.''

Dat bleek een misvatting. Al na één van de vijf vragenrondes ontdekten Postmes en Stroebe dat mensen met meervoudige schade beduidend meer gezondheidsklachten hebben dan anderen. De meervoudig gedupeerden spraken van prikkelbaarheid, een korter lontje, problemen met de concentratie, met het geheugen. Ook de lichamelijke klachten bleven niet achter: buik- en maagklachten werden gemeld, pijn in spieren en gewrichten, in het hoofd. Hartkloppingen. En de groep bleek zich beduidend minder veilig te voelen.

De verhalen die hij hoorde tijdens het onderzoek hebben hem geraakt, zegt Postmes. Er was een man die dertig, veertig uur per week bezig was met de schade aan zijn woning en alle administratieve rompslomp die erachter wegkomt. ''Onvoorstelbaar. We hebben dat interview in het rapport opgenomen, maar het was heel moeilijk om het in te korten. Er ging werkelijk het ene na het andere mis in de schadeafhandeling.''

Sommigen rollen er ondanks hun frustraties doorheen, zegt hij, die gaan over tot de orde van de dag, zeggen nuchter: het heeft geen zin je erover op te winden. Anderen raken erin verstrikt. Die laatste groep is grofweg in tweeën te delen, zegt Postmes. ''Aan de ene kant heb je de meer weerbare mensen, die zich vastbijten, die verontwaardigd zijn en de strijd aangaan. Voor wie het een gevecht is. En veel anderen komen in de knel, omdat ze al problemen hadden - schulden, relatieproblemen, noem maar op. Bij hen stapelt het zich allemaal op. Dat komt heel veel voor.''

Binnen 24 uur na de beving van Zeerijp - 9 januari, met 3.4 op de Schaal van Richter de op twee na zwaarste ooit - vroegen ze aan de Groningers: wat moet er nu gebeuren? ''Veruit de grootste groep, ik meen iets van 40 procent, zei: nu is de regering aan zet. 'De regering', niet 'Economische Zaken'.

Lees ook:

Ze voelen zich slecht begrepen en lijden onder de aardbevingen die hen troffen. Zo 'vierden' de bewoners van het Groningse Huizinge het vijfjarig lustrum van de beving die hun dorp trof.