Tijd voor een uitbreiding van de EU, vindt de nieuwe voorzitter

Bulgarije, dat dit half jaar voor het eerst het roulerende EU-voorzitterschap op zich neemt, hoopt dat taboe de komende maanden te doorbreken. 'Een Europees perspectief bieden aan de landen op de Westelijke Balkan' is één van de prioriteiten van Sofia.

Bulgarije ligt ingeklemd tussen Turkije aan de oostkant en zes niet-EU-lidstaten op de Balkan aan de westkant. Maar de uitgestoken hand naar die landen is naar eigen zeggen niet alleen uit eigenbelang. Volgens de Bulgaren staat of valt de stabiliteit van de hele EU met de stabiliteit van de Westelijke Balkan.

"Als we de regio niet in Europa integreren, zal de belangstelling van China alleen maar toenemen", zei de Bulgaarse premier Boiko Borisov in Sofia tegen EU-correspondenten. "Straks zeggen de inwoners van Belgrado: 'kijk eens naar die brug: die is vernietigd door de Navo en weer opgebouwd door de Chinezen'." Verder azen ook Rusland en Turkije op een sterkere positie in het strategisch gelegen gebied.

Van EU-uitbreiding zal de komende jaren nog geen sprake kunnen zijn, zo heeft voorzitter Jean-Claude Juncker al aan het begin van zijn ambtstermijn in 2014 gezegd. Maar hij heeft vorig jaar wel 2025 genoemd als jaar waarin Servië en Montenegro de 28ste en 29ste EU-lidstaat kunnen worden. Die twee landen zijn het verst: de toetredingsonderhandelingen zijn al een tijdje aan de gang, en de verwachting is dat dit jaar nieuwe hoofdstukken in dat proces kunnen worden geopend.

De volgenden in de wachtkamer zijn Albanië en Macedonië: allebei formeel kandidaat-lid, maar nog zonder toetredingsonderhandelingen. Voor Bosnië-Herzegovina en Kosovo is een eventueel EU-lidmaatschap het verst weg. De voormalige Servische provincie Kosovo, onafhankelijk sinds 2008, wordt door vijf EU-lidstaten zelfs niet als land erkend.

Op 17 mei is Sofia gaststad voor een topbijeenkomst van de EU-regeringsleiders met hun ambtgenoten uit deze zes Balkan-landen. "Sinds 2003 is er geen bijeenkomst op hoog niveau geweest met de Westelijke Balkan, terwijl we die wel elke twee jaar hebben met onze buren aan de oostkant", zei de Bulgaarse minister Ekaterina Zaharieva van buitenlandse zaken. "Nu is het tijd om de aandacht op de Balkanlanden te richten. Als wij daar niet aanwezig zijn, komen er wel anderen."

Fors investeren

Voordat er van toetreding sprake kan zijn, moet de EU wat de Bulgaren betreft fors investeren in infrastructuur, zowel (spoor)wegen als digitale verbindingen. "Vanuit Sofia kan ik snel naar Istanbul en Thessaloniki rijden", aldus premier Borisov. "Zulke snelwegen moeten er ook komen naar Belgrado en Tirana."

Volgens Vessela Tsjerneva, programmadirecteur in Sofia van denktank European Council on Foreign Relations, is het lidmaatschap van de Balkan-landen het afgelopen jaar een stuk reëler geworden. "Lange tijd was er onwil en scepsis onder burgers in EU-landen over nóg een uitbreiding van de EU. Aan de andere kant is de Westelijke Balkan qua hervormingen eerder teruggevallen dan vooruitgegaan. Dat is een vicieuze cirkel. Maar nu lijkt een kantelmoment te komen."

Het zal hoe dan ook een breekbaar proces worden, verwacht Tsjerneva. "Kijk naar dat Nederlandse referendum over het EU-Oekraïne-akkoord. Iets dergelijks kan al genoeg zijn om elk optimisme over toetreding in de kiem te smoren. Ik ben niet overoptimistisch, maar positiever dan een jaar geleden."

Schengen en euro

Bulgarije is EU-lid sinds 2007, maar mag tot zijn eigen frustratie nog steeds niet aanhaken bij de eurozone en vooral bij de Schengen-zone, de 26 landen die hun binnengrenzen (nagenoeg) hebben opgeheven.

Volgens de regering in Sofia voldoet Bulgarije in beide gevallen aan nagenoeg alle criteria. Het volgt de regels naar eigen zeggen zelfs braver dan menig EU-land dat al in de eurozone en/of 'Schengen' zit.

De pas aangetreden EU-voorzitter hoopt dat er dit jaar schot komt in de toetreding tot beide clubs. "Bulgarije en Roemenië voldoen al zes jaar aan alle voorwaarden voor Schengen", zegt minister Lilyana Pavlova, verantwoordelijk voor het Bulgaarse EU-voorzitterschap. "We hebben soms het gevoel dat we niet helemaal eerlijk worden behandeld. Wat betreft het beschermen van onze buitengrenzen doen we het beter dan sommige Schengen-landen."

Nederland geldt binnen de EU als een van de grootste tegenstanders van toetreding van Bulgarije en Roemenië tot de Schengen-zone, omdat de corruptie en (in het geval van Bulgarije) de georganiseerde misdaad nog onvoldoende onder controle zouden zijn. Op 6 en 7 februari brengt premier Rutte een bezoek aan Bulgarije om onder meer over deze kwesties te praten.

Van de negen EU-landen die de euro (nog) niet hebben, is Bulgarije het meest enthousiast over aansluiting. Het land heeft zijn huishoudboekje prima op orde: geen begrotingstekort, een zeer lage overheidsschuld. Wat nog ontbreekt, is toetreding tot de zogeheten wachtkamer voor de euro: het wisselkoerssysteem ERM II, waarmee een kandidaat-lid proefdraait voor toetreding. Die wachttijd bedraagt twee jaar. Sofia hoopt dit jaar aan die fase te beginnen.

Meest enthousiaste Schengenkandidaat

Bulgarije is EU-lid sinds 2007, maar mag tot zijn eigen frustratie nog steeds niet aanhaken bij de eurozone en vooral bij de Schengenzone, de 26 landen die hun binnengrenzen (nagenoeg) hebben opgeheven. Volgens de regering in Sofia voldoet Bulgarije in beide gevallen aan nagenoeg alle criteria. Het volgt de regels naar ­eigen zeggen zelfs braver dan menig EU-land dat al in de eurozone en/of ‘Schengen’ zit.

De pas aangetreden EU-voorzitter hoopt dat er dit jaar schot komt in de toetreding tot beide clubs. “Bulgarije en Roemenië voldoen al zes jaar aan alle voorwaarden voor Schengen”, zegt minister Lilyana Pavlova, verantwoordelijk voor het Bulgaarse EU-voorzitterschap. “We hebben soms het gevoel dat we niet helemaal eerlijk worden behandeld. Wat ­betreft het beschermen van onze buitengrenzen doen we het beter dan sommige Schengenlanden.”

Nederland geldt binnen de EU als een van de grootste tegenstanders van toetreding van Bulgarije en Roemenië tot de Schengenzone, omdat de corruptie en (in het geval van Bulgarije) de georganiseerde misdaad nog onvoldoende onder controle zouden zijn. Op 6 en 7 februari brengt premier Rutte een bezoek aan Bulgarije om onder meer over ­deze kwesties te praten.

Van de negen EU-landen die de euro (nog) niet hebben, is Bulgarije het meest enthousiast over aansluiting. Het land heeft zijn huishoudboekje prima op orde: geen begrotingstekort, een zeer lage overheidsschuld. Wat nog ontbreekt, is toetreding tot de zogenoemde wachtkamer voor de euro: het wisselkoerssysteem ERM II, waarmee een kandidaat-lid proefdraait voor toetreding. Die wachttijd bedraagt twee jaar. Sofia hoopt dit jaar aan die fase te beginnen.

Lees ook:

De Westelijke Balkan richting Brussel brengen. Dat ziet Bulgarije als een prioriteit als het volgende maand voorzitter wordt van de Europese Unie. Lidmaatschap van de EU is de manier om de spanningen in de regio in toom te houden, zei de leider van de Montenegrijnse regeringspartij vorige maand in een interview met Trouw.