Heeft het kwaad gewonnen in Darfur?
Een nietsontziend bewind dat desondanks nu partner is van de Europese Unie: ‘Did evil win?’ – heeft het kwaad gewonnen in Soedan? Daarover gaan een interactieve documentaire en een fototentoonstelling, vanaf morgen te zien in het Compagnietheater in Amsterdam.
De dorpen die wij bezochten zijn verwoest. Burgers die we interviewden zijn afgeslacht of op de vlucht geslagen. Strijders die verantwoordelijk waren voor onze veiligheid zijn dood. Dat krijgen we te horen van een onderwijzer in de Soedanese regio Darfur in 2016, een jaar nadat ik samen met fotografe Adriane Ohanesian Darfur weet in te komen. Illegaal, met de troepen van het Soedanese bevrijdingsleger SLA.
Al sinds 2003 strijdt de SLA samen met andere oppositiegroepen tegen de grotendeels Arabische regering in hoofdstad Khartoum, en de niets ontziende president Omar Al-Bashir. Inzet: meer democratie, en een eerlijker aandeel in de welvaart.
Weten ze dan niet dat hetzelfde regime nog steeds aan de macht is?
Toen wij Darfur in 2015 bezochten had de SLA alleen nog het berggebied Jebel Marra in handen in het hart van Darfur. In Jebel Marra leven dan meer dan 100.000 burgers in grotten en op kale berghelling waar ze schuilen voor bombardementen van de regering die nooit zijn opgehouden. De onderwijzer is een van hen en we bezoeken zijn verwoeste woning.
Dat jaar weet de SLA de bergen in handen te houden maar in 2016 gaat het mis na een offensief van de regering. De onderwijzer weet te ontkomen, hij kan het navertellen. Anoniem, vanwege zijn veiligheid: hij woonde in oppositiegebied. Als het regime daar achter komt, wordt hij opgepakt.
Amnesty International bevestigt zijn verhaal maanden later in een rapport over het offensief. Daarin staat ook dat het Soedanese regime gebruikt maakte van chemische wapens.
Deze zomer spreek ik hem weer. “Is het waar? Verlichten de Verenigde Staten de sancties voor Soedan?” Zijn stem klinkt ver weg door de telefoon. Ja, de Europese Unie haalt de banden met Soedan aan om vluchtelingen tegen te houden die op weg zijn naar Europa. Het blijft even stil. “Weten ze dan niet dat hetzelfde regime nog steeds aan de macht is?”, vraagt hij dan.
Swipe of klik hieronder door de foto's die Adriane Ohanesian maakte tijdens de reis door Darfur. De tekst loopt door onder het album.
Half miljoen doden
Zo gaat het regime te werk: terwijl de luchtmacht bombardeert, worden op de grond Arabische milities ingeschakeld. Samen vallen zij niet alleen de rebellen aan, maar vooral dorpen waar Afrikaans-etnische groepen leven. Duizenden dorpen worden platgebrand, mannen en jongens afgeslacht, vrouwen en meisjes verkracht. Naar schatting worden volgens de VN een half miljoen mensen gedood, en 2,5 miljoen burgers moeten hun grond verlaten. Zij leven in ontheemdenkampen.
Onder aanvoering van beroemdheden als George Clooney gaan miljoenen mensen in vooral Europa en de Verenigde Staten de straat op. Maar er is weinig politieke wil om iets aan de situatie in de regio te doen, hoewel politieke leiders als de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken zeggen dat er een genocide gaande is. Westerse landen zijn al betrokken bij de conflicten in Irak en Afghanistan.
Wel vraagt het internationaal Strafhof in Den Haag om de arrestatie van Al-Bashir wegens genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden. Als reactie daarop ontzegt hij de belangrijkste hulporganisaties toegang tot Darfur. Ondertussen verstommen de protesten.
Ondanks alles is Soedan op dit moment een partner van de Europese Unie. De EU wil dat Soedan vluchtelingen tegenhoudt op hun weg naar Europa. De VS op hun beurt verlichtten in 2017 de sancties en prijzen Soedan om zijn pogingen vrede te sluiten.
Heeft het regime gewonnen?
Hoe kan het dat dit Soedanese regime waar Omar Al-Bashir nog steeds aan de macht is, nu wordt gezien als een betrouwbare partner? Heeft het regime dan gewonnen?
Ja, concludeert de Amerikaanse publicist en activist Eric Reeves, een van de geïnterviewden in de webdocumentaire ‘Did evil win’. “Ze hebben Darfur verandert in een zwart gat. [...] maar het moorden, de verkrachtingen en landroof gaan gewoon door. Ik moet zeggen dat dit een succesvolle genocide is.”
* De naam van de onderwijzer is bekend bij de redactie.
In de interactieve documentaire ‘Did evil win?’ Worden acht mensen geïnterviewd. Hieronder drie van hen.
De Soedanese regering is een van de meest capabele manipulerende onderhandelaars die ik ken. - Jan Pronk
De voormalige Nederlandse minister werd in 2004 speciaal gezant van de VN in Soedan, totdat hij twee jaar later het land werd uitgezet. Nog altijd zegt hij zich betrokken te voelen bij de situatie in Soedan en Darfur.
“De Soedanese regering is een van de meest capabele manipulerende onderhandelaars die ik ken. [...] ,,Ze hebben het gewonnen. Ik heb daar bewondering voor. Het zijn natuurlijk schurken. Ik weet ook hoe ze dat zelf bezien: ‘Wij zijn een hele oude beschaving, wij zijn een oudere beschaving in Soedan dan jullie in het Westen. Wij waren er al en hebben alles al weten te doorstaan in de loop van de tijd.’”
Als er vrede zou zijn dan zouden er geen kampen meer nodig zijn en geen vrouw meer worden verkracht. - Hawa Abdallah Saleh
Wanneer de Soedanese regering haar dorp verwoest vlucht ze naar een ontheemdenkamp, waar ze werkt voor internationale hulporganisaties en waar ze informatie verspreidt over verkrachtingen. Drie keer wordt ze opgepakt door de overheid. In de gevangenis wordt ze verkracht en martelen ze haar door haar nagels uit te trekken en chemische crème in al haar lichaamsopeningen te spuiten. In 2011 ontsnapt ze en sindsdien woont in de VS. “Als er vrede zou zijn in Darfur dan zouden er geen ontheemdenkampen meer nodig zijn en geen vrouw meer worden verkracht. Maar er is geen vrede.”
Ik denk niet dat het regime heeft gewonnen. Door mensen te doden win je nooit. - Niemat Ahmadi
Ze is oprichter van de Darfur Women Action Group in de VS waar ze naartoe vluchtte nadat de regering haar twee keer heeft geprobeerd te vermoorden omdat ze opkwam voor vrouwenrechten in Darfur. “Ik denk niet dat het regime heeft gewonnen. Door mensen te doden win je nooit. Ze willen alle Darfuri vermoorden en ze hebben er veel gedood. Het is heel pijnlijk om te constateren dat de genocide al zo lang duurt, maar ze hebben nog niet gewonnen.
“Het is ongelofelijk dat de EU een overeenkomst heeft gesloten met Soedan. Dat is zeer teleurstellend voor ons Soedanezen en Darfuri. We moeten mensen in Europa mobiliseren en de Europese leiders laten weten dat dit onacceptabel is.”
Bekijk hieronder de trailer van 'Did Evil Win?'.
‘Did evil win?’ is een project van Lighthouse Reports. Het bestaat uit een interactieve documentaire en een fototentoonstelling in het Compagnietheater in Amsterdam van journalist Klaas van Dijken en fotografe Adriane Ohanesian. Officiële lancering van het project is morgenavond, kaartjes zijn hier te koop. De documentaire is te zien op didevilwin.com, de tentoonstelling loopt nog tot en met 21 februari en is gratis toegankelijk.
Soedan is voor veel Afrikaanse vluchtelingen een niet te vermijden tussenstop: De weg naar Europa loopt via Soedan