Remonstranten flirten met de PKN, 400 jaar na dato

Vrijzinnige remonstranten moeten niks hebben van dogma's en orthodoxie. En toch zoeken twee boegbeelden, de predikanten Joost Röselaers en Tjaard Barnard, toenadering tot de grote Protestantse Kerk in Nederland (PKN), waarvan een klein deel juist orthodox is. Wat hopen ze daar te vinden?

"Minder dan een kwart van de bevolking is nog lid van een kerk. Het christendom is in Nederland een quantité négligeable aan het worden. Met dat als uitgangspunt is het volstrekt belachelijk dat we elkaar blijven buitensluiten vanwege iets wat 400 jaar geleden is gebeurd", zegt Barnard, remonstrants predikant te Rotterdam en als kerkhistoricus betrokken bij de organisatie van het jubileumjaar.

De Rotterdamse predikant verwijst daarmee naar de Dordtse synode, de maandenlange vergadering 400 jaar geleden waarin de juiste leer van de gereformeerde kerk werd bepaald. De remonstranten werden er vanwege hun afwijkende, rekkelijke geloofsvisie uitgezet, vandaag precies 400 jaar geleden.

Ze begonnen voor zichzelf in een vrijer kerkgenootschap dat lang de Remonstrantse Broederschap heette, maar nu vanwege die masculiene klank, 'de remonstranten' wordt genoemd. In hun topjaren rond 1920 hadden deze vrijzinnigen 20.000 leden, nu zijn ze geslonken tot 5000 leden, met een gemiddelde leeftijd van zeventig jaar.

Bekendheid vergroot

"Twaalf jaar geleden, toen ik begon, waren we ook met 5000. Dat is toch een hele prestatie", zegt landelijk predikant in algemene dienst Röselaers over de omvang. Dat de remonstranten in die twaalf jaar niet nog verder zijn gekrompen, danken zij volgens de twee dominees aan de grootse campagne van de afgelopen jaren, met teksten als 'Geloof begint bij jou', en 'Mijn God trouwt homo's'. Dat offensief, dat door critici juist als dogmatisch werd gezien, heeft veel publiciteit gekregen en de bekendheid flink vergroot. Bovendien is het publiek gemengder geworden - het elitaire imago dat de kerk had, is er volgens de woordvoerders nu echt wel af.

Vrijheid en verdraagzaamheid is het motto, en vanuit die visie was de Remonstrantse Broederschap in 1986 de eerste kerk ter wereld waar homoseksuelen konden trouwen. De PKN besloot eind november het onderscheid tussen het huwelijk van homo's en hetero's op papier juist te handhaven; daarin staat dat het heterohuwelijk wordt ingezegend, en dat van homo's gezegend.

Plaatselijke PKN-kerken zijn weliswaar vrij, zij kunnen het homohuwelijk net als dat van hetero's, inzegenen. Maar zouden de remonstranten kunnen leven onder een vlag die officieel homo's niet helemaal gelijk behandelt? "Ja, dat is voor ons een groot ding", zegt Röselaers. "Dat besluit van de PKN bevestigt alle vooroordelen over de kerk. Als we erbij zouden horen, zou het een reden zijn er weer uit te stappen." Barnard ziet het zo: "Als de orthodoxe minderheid in de PKN tegen remonstranten is, of tegen homo's, dan mag dat. Maar de anderen moeten zich niet laten ketenen."

Röselaers merkte dat ook de afgelopen week, rond de Nashville-verklaring over homoseksualiteit en gender. PKN-scriba René de Reuver had naar zijn oordeel wel een goede insteekpastoraal, gericht op gesprek. Maar hij voelde ook dat de PKN-voorman 'op eieren liep', mede vanwege de dertig ondertekenaars vanuit de PKN zelf.

Vernieuwingsoperatie

Met het oog op die orthodoxe vleugel is volgens Röselaers een deel van de remonstranten tegen toenadering tot de PKN. "We kunnen rustig in ons isolement verder gaan", reageert Barnard. "Maar na 400 jaar is het toch tijd om elkaar in de ogen te kijken."

Reden daarvoor is ook, zegt Röselaers, dat naar zijn overtuiging '90 procent' van de PKN'ers geen idee heeft waar het conflict 400 jaar geleden over ging. Hij vermoedt ook dat alleen de echte orthodoxe kern er zich bewust van is dat de PKN zich nog steeds baseert op de leer zoals die 400 jaar geleden is vastgelegd in de Dordtse Leerregels. "Niemand kent ze", zegt Röselaers, die daarmee ook veronderstelt dat de overgrote meerderheid zich niet zou verzetten als de contra-remonstrantse leer wordt losgelaten. "Als de meerderheid in de PKN verlicht is, moeten we nu in dit jubileumjaar doorpakken', voegt Barnard daaraan toe.

De PKN wil de Dordtse Leerregels niet laten varen, zo laat de kerk aan Trouw weten. Voorlopig gaan de remonstranten zelfstandig verder. Een vernieuwingsoperatie moet hen klaar maken voor de toekomst. Er zijn afgelopen herfst vier vernieuwingspredikanten aangesteld. Zij moeten met andere vormen dan een kerkdienst nieuwe mensen trekken. Ze mikken vooral op gespreksgroepen, debatten, diners voor 'zingevingszoekers', mensen die willen nadenken en praten over levensvragen.

De twee predikanten zijn ervan overtuigd dat er behoefte blijft aan een omgeving waarin zo'n gesprek mogelijk is, net zoals mensen naar hun idee ook rituelen willen houden rond 'scharnierpunten van hun leven' als huwelijk, kinderen krijgen en dood. Predikant Röselaers ziet een bewijs daarvoor in de aanmeldingen van jonge ouders die hij spontaan kreeg op zijn twitterbericht dat hij in het voorjaar een doopdienst houdt.

Röselaers en Barnard ontkennen dat de remonstranten met die openheid het godsdienstige loslaten en daarmee op het terrein van de zelfhulp komen. Röselaers: "Yoga en mindfullness zijn goed, maar wij hebben een langer blijvende boodschap. We zijn verbonden aan de eeuwenoude christelijke traditie met haar bijbelverhalen, die zoveel betekenis hebben voor nu. Daar hamer ik wel op, dat is ons unique selling point."

'Geen getob en gezeur, jullie moeten blij zijn'

Reinier Neeb is al acht jaar oud, en daarom kan de dominee het hem zelf vragen: "Wil jij gedoopt worden?" Reinier antwoordt met een vol 'ja.' De remonstrantse predikant Tjaard Barnard sprenkelt het doopwater teder over het hoofd van het jonge Rotterdammertje, dat voor de gelegenheid het roomwitte pak met roze stropdas aanheeft van zijn oudere broer.

Voor Reinier is het zijn tweede kerkdienst in de grote, monumentale Arminiuskerk tegenover het Museumpark in hartje Rotterdam. Zijn vader is remonstrants opgevoed, vorig jaar waren ze voor het eerst bij de kerstviering. In de loop van het jaar zei Reinier dat hij zich 'een kind van God' voelt en dat hij gedoopt wilde worden. Zijn vader belde de dominee. Of dat bij de remonstranten kon? Natuurlijk, zei de dominee.

Dat de familie geen lid is van de kerk, laat staan belijdenis heeft gedaan, is geen punt: in dit vrijzinnige protestantse kerkgenootschap is dat geen voorwaarde om kinderen te laten dopen. De dominee vraagt aan de ouders die aan weerszijden van Reinier staan: "Beloven jullie zo van Reinier te blijven houden dat hij zichzelf kan worden en een eigen weg kan vinden in de wereld?" Dat beloven ze.

De dominee gaat vervolgens in zijn preek in op de vraag wat dopen is. Barnard heeft het over dankbaarheid, 'een van de belangrijkste pijlers van het geloof.' Hij heeft het ook over 'de verbondenheid met Christus', dopen is zo bezien 'sterven met Christus en opstaan met Hem'. En hij heeft het over blijheid. 'Jullie moeten blij zijn' is het thema van de kerkdienst. "Dat is wat anders dan het getob en gezeur dat bij het geloof lijkt te horen", zegt de predikant.

Hij houdt de remonstranten voor dat ze blij kunnen zijn omdat ze bij God horen - waarna hij meteen zegt: "U zult wel sputteren, want bestaat Hij wel? Dat is een terechte vraag. Maar het gaat om het ervaren, dat niemand zeker weet. Gaat het geloof niet om het gevoel dat het wel goed zit, om er mogen zijn, om de kracht die ons draagt?"

De dominee richt zich tot Reinier. "Bij jou gaat dit vast het ene oor in en het andere weer uit." Na de dienst worden de jongen en zijn ouders in de koffiekamer uitgebreid gefeliciteerd door mensen die veelal nieuw voor hen zijn. Veel tekst heeft de pas gedoopte jongen niet meer. Hij is blij dat hij is gedoopt. Hij vond de dienst leuk. Maar wel een beetje lang.

Reactie PKN-scriba René de Reuver: 'Dordtse Leerregels zijn niet alleen historie'

"De Dordtse Leerregels behoren tot de waardepapieren van de Protestantse Kerk. Het is een van de drie belijdenisgeschriften waardoor onze kerk zich verbonden weet met de gereformeerde traditie. De Dordtse leerregels hebben onze kerk gestempeld door alle nadruk te leggen op God die uit pure genade, 'om niet', mensen verkiest.

Van de drie reformatorische belijdenisgeschriften worden de Dordtse Leerregels weinig gelezen. Buiten de kring van de gereformeerde bond in de PKN zijn ze in onze kerk nog nauwelijks bekend. Ongetwijfeld komt dit door de filosofische redeneertrant, het polemische tweede deel van de vijf hoofdstukjes en de beperkte focus van 'de vijf artikelen tegen de remonstranten'.

Wat mij betreft betekent dit niet dat de Dordtse Leerregels slechts kerkhistorisch interessant zijn. Ook inhoudelijk zijn we schatplichting aan onze 'voorvaderen'. Het is uitdagend om 400 jaar na dato de vijf statements van de Dordtse Leerregels samen met remonstranten te lezen. In de hoop gezamenlijk de actuele bevrijdende betekenis van Gods genade - van het leven als geschenk - te herontdekken.”

Twee leden over hun keuze voor de remonstranten

‘Ruimdenkendheid en verdraagzaamheid’
Amber de Rooij (62, psycholoog): "Het is alleen maar goed dat kerken, als het kan, nader tot elkaar komen. Mijn beide ouders zijn gereformeerd opgevoed. Ik heb overal rondgekeken en ben bij de remonstranten beland. De ruimdenkendheid en verdraagzaamheid spreken me hier aan. Homo's en transgenders voelen zich welkom, dat is voor mij heel waardevol. En gelukkig weten ook steeds meer jongeren hun weg naar deze kerk te vinden. Ik organiseer samen met een van de predikanten regelmatig filmcafés. We brengen films met uiteenlopende religieuze en niet-religieuze inspiratiebronnen. Het is belangrijk, waar je kunt, een brug te slaan."

'Intellectueel en er is plaats voor meditatie’
Joanne Batelaan (67, ergotherapeut): "Ik was in november in Dordrecht, bij de gezamenlijke herdenking van de Dordtse synode. Ik vond het jammer dat de artikelen tegen de remonstranten niet zijn herroepen. Ik ben op mijn dertigste afgehaakt bij de gereformeerde kerk, en ik zou er diep over na moeten denken of ik weer terug wil naar de grote Protestantse Kerk. Het is hier ruim, intellectueel en er is plaats voor meditatie, de boeddhistische visie kan de christelijke mooi aanvullen. Dat wil ik wel graag zo houden."

Lees ook:

Alles wat u altijd al wilde weten over de synode die Nederland voor een burgeroorlog behoedde

De Dordtse synode – een zeven maanden durende vergadering die vanaf morgen wordt herdacht – bepaalde vierhonderd jaar geleden de juiste, orthodoxe leer van de gereformeerde kerk. Waarom was dat belangrijk? En wat valt er te vieren?

De nieuwe vrienden van de remonstranten

De Remonstrantse Broederschap groeit opeens weer, na jarenlange krimp, schreven we in 2016. Met dank aan een reclamebureau, een glossy, radiospotjes en, o ja, de NS.