Geloof en dwang gaan niet samen

De Synode veroordeelde de rekkelijke opvattingen van de Remonstranten als dwalingen en tweehonderd predikanten werden uit hun ambt gezet en verbannen. In deze ballingschap richtten zij de Remonstrantse Broederschap op. De historische clash tussen de ‘rekkelijken’ en ‘preciezen’ krijgt in het licht van de stormachtige gebeurtenissen rond de Nashville-verklaring opeens weer een bijzonder actuele lading.

Over die geschiedenis: behalve een religieus was het ook een politiek steekspel, met Maurits van Oranje die het kracht bijzette. Het was een van de achtergronden van het schavot voor Van Oldenbarnevelt. Ik dacht daaraan toen ik in ‘Ooggetuigen van de tachtigjarige oorlog’ las. De vader van Maurits, Willem van Oranje, komt er in naar voren via de aantekeningen van tijdgenoten. Een man die zich onherkenbaar alledaags en wat slordig kleedde en die met het gewone volk een karwei op een kade aan het klaren is, maar er qua karakter en statuur dan toch ineens bovenuit stijgt. Iemand die urenlang een emotioneel pleidooi houdt voor godsdienstvrijheid omdat geloof zich niet met dwang verdraagt.

Laat er rekkelijken, preciezen, katholieken en protestanten zijn. Laat opvattingen botsen op kansels en in journalen ook als het je diepste identiteit raakt, maar ga elkaar niet met dwang te lijf. De halfbroer van Maurits, Frederik Hendrik, had die les goed begrepen. Anders dan zijn collega-veldheren liet hij veroverde steden niet plunderen en gaf hij ruimte aan de katholieke eredienst, terwijl hij met de vorsten met die signatuur in oorlog was. Tamelijk uniek.

De moderne ‘preciezen’, in dit geval de vertalers van de Amerikaanse Nashville-verklaring, zullen ook in eigen kring hebben opgemerkt dat er verandering broeit. Zij voelden zich kennelijk geroepen nog eens uit te leggen wat de Bijbel vindt van traditioneel beladen thema’s als gender en seksuele identiteit. Een zeer ongevoelige actie. De verklaring ademt – ook vanwege de leerstellige formulering – een sfeer van krampachtigheid, onbarmhartigheid en een soort paradoxale mix van martelaarschap en morele superioriteit. Voor lhbtq+’ers die toch al worstelen met hun geloof is de verklaring ‘een trap na’, ook vanwege de harde toon.

Bij de rekkelijken – de vele christenen die zich nadrukkelijk distantiëren van de Nashville-verklaring – klinkt terecht grote verontwaardiging en woede. De regenboogvlag wordt massaal gehesen om duidelijk te maken dat iedereen binnen hun kerken zichzelf mag zijn. Barmhartig, jazeker. Maar ook in die overweldigende demonstratie van solidariteit en compassie proef ik hier en daar eenzelfde krampachtigheid en morele superioriteit die alle discussie op voorhand in de kiem smoort.

Het OM onderzoekt nu de strafbaarheid van de verklaring. Ik vind dat buitengewoon zorgelijk. Hoe groot de aversie ten aanzien van bepaalde standpunten ook is, democratie is er juist voor opvattingen en overtuigingen die ons niet aanstaan en vereist een krachtig moreel ­debat om te kunnen overleven. Hoe kan de publieke discussie in vrijheid worden gevoerd als sommige standpunten worden bedreigd met vervolging? Ik ben ervan overtuigd dat de vader van dit vaderland hierbij zijn wijze hoofd had geschud. Hoe krijg je het voor elkaar met vervolging te dreigen en een religieus-morele splijtzwam te vermengen met dwang en overheidsingrijpen?

Filosoof Welmoed Vlieger (1976) studeerde wetenschap van godsdienst en levensbeschouwing, en ook wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Hier leest u haar eerdere columns.