Direct naar artikelinhoud
Profiel

Gülen, de zondebok die Erdogan heeft aangewezen

Fethullah Gülen, die door de Turkse president Erdogan wordt beschuldigd van de staatsgreep in Turkije.

De Turkse president Erdogan weet het zeker. De bejaarde prediker Fethullah Gülen, die al zeventien jaar in de Verenigde Staten woont en geen voet meer in zijn geboorteland zet, heeft de poging tot een staatsgreep op zijn geweten. Maar wie is die man die vanaf de andere kant van de wereld nog zo'n invloed zou kunnen uitoefenen in Turkije?

Gülen is inmiddels 75 jaar oud. Hij zit altijd in een kleine kamer in de heuvelachtige regio Poconos in Pennsylvania te bidden, te lezen en na te denken. Zo nu en dan komt hij die kamer uit om te preken. Dan klinken ouderwetse, literaire volzinnen uit de mond van de man die nooit is getrouwd. Zijn trouwe gevolg raakt in extase wanneer ook Gülen in vervoering is. Hij kan zijn tranen vaak niet bedwingen.

Iedere wens die deze emotionele man uitspreekt is dan een bevel voor zijn aanhangers in zijn Hizmet-beweging. Die werken in Turkije in duizenden scholen, en bij kranten, televisiezenders, politie-eenheden, het justitie-apparaat, bedrijven en fabrieken. Voor hen is hij hun absolute spirituele leider.

De zoon van een arme imam uit de oostelijke provinciestad Erzurum dankt zijn succes aan drie factoren: de islam, de Turkse staat en het Turkse nationalisme. Hij is uiteraard een vroom moslim, die geloof combineert met het feit dat hij een Turkse nationalist is in hart en nieren.

In het nieuws omdat...

Hij ervan wordt beschuldigd het brein achter de mislukte staatsgreep te zijn.

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan.

Een uitverkoren volk
In een van zijn preken zegt hij dat de Turken vóór hun bekering tot de islam al een uitverkoren volk waren. De samensmelting van het geloof van profeet Mohammed en de Turkse identiteit hebben volgens hem een 'Turkse islam' doen ontstaan, een cadeau voor de mensheid. Daarom dient niet alleen de Koran onderwezen te worden, maar ook de Turkse taal. Niet voor niets heeft hij van de Filippijnen tot in Afrika en Europa scholen geopend waar Turks wordt gedoceerd. Hoe groot de invloed van dit onderwijs is, merken de Turken nu. De prediker heeft inmiddels honderdduizenden trouwe volgelingen die op Gülen-leest zijn geschoeid.

Niet al te lang geleden trokken Erdogan en Gülen nog samen op. Toen Erdogan in 2003 de macht in Turkije in handen kreeg, gebruikten ze hun beider invloed om de macht van de militairen in te perken en de strikte scheiding tussen de islam en de Turkse overheid te doorbreken.

Maar Gülen kon het blijkbaar niet verdragen dat later onder leiding van Erdogan het Turkse karakter van het land opgeofferd werd met de toekenning van culturele rechten aan de Koerden en de invoering van een Arabische islam die niet strookt met de Turkse versie. Zijn aanhangers gingen in 2013 over tot vervolging van mensen uit de kring rond Erdogan, onder meer vanwege corruptie.

De samensmelting van het geloof van profeet Mohammed en de Turkse identiteit hebben volgens hem een 'Turkse islam' doen ontstaan, een cadeau voor de mensheid
De couppoging in Turkije.

De 'Islamitische schaakspeler'
Een aanzienlijk deel van de leerlingen van de 'Islamitische schaakspeler' heeft rechten gestudeerd en bekleedt functies als officier van justitie en rechter. Zo probeerde Gülen de sterkste man van het land te vloeren, om Turkije wellicht in samenwerking met een andere politieke partij helemaal naar zijn eigen ideaalbeeld te vormen. Daarmee werd het een ultieme machtsstrijd.

Erdogan, die kan bouwen op een enorm gemotiveerd electoraat en wiens AK-partij meerdere verkiezingen achter elkaar wist te winnen, kon de aanval van de Gülen-aanhangers uiteindelijk weerstaan. Sindsdien probeert hij zijn greep te versterken op het justitiële apparaat en ook Gülen-aanhangers uit andere delen van de overheid, het leger, de politie en de pers te verwijderen. Zo sloot hij in maart Zaman, dat gezien werd als een Gülen-krant.

Een tegenactie die hij afgelopen weekeinde met het ontslag van nog eens ruim 2700 rechters en openbaar aanklagers probeert te vervolmaken.

Zorgen in de Tweede Kamer

In de Tweede Kamer overheersen de zorgen over de democratie in Turkije na de mislukte staatsgreep en de acties die president Erdogan heeft genomen tegen duizenden rechters. “Democratie en secularisme leggen het af”, liet VVD-Kamerlid Han ten Broeke weten. “Europa moet zich niet afwenden maar het gesprek aangaan”, meent PvdA’er Marit Maij. “Gevaarlijk. Na de mislukte coup besluit Erdogan nu zelf om de Turkse rechtstaat op te blazen”, twitterde Sjoerd Sjoerdsma van D66 gisteren.

PVV-leider Geert Wilders liet in de nacht van de staatsgreep al van zich horen. Hij was opgetogen over het optreden van het leger: “Ik hoop dat het afgelopen is met het islamofacistisch regime. Hoe eerder, hoe beter.”