Waarom Egypte en Ethiopië ruziën over de bouw van een enorme dam
De landen rondom de Nijl moeten het water in de rivier verdelen. Egypte vreest dat de bouw van een enorme dam in Ethiopië hun water afneemt.
De Nijl is misschien wel de beroemdste rivier ter wereld, bron van beschaving en welvaart - en nu ook van een regionaal conflict: Ethiopië bouwt aan een enorme dam langs zijn grens met Soedan, waardoor volgens Egypte veel water van de Nijl wordt tegengehouden, met mogelijk rampzalige gevolgen.
Het probleem
Egypte en Ethiopië hebben het al jaren met elkaar aan de stok over het recht van watergebruik van de Blauwe Nijl. Deze begint in Ethiopië, komt in Soedan samen met de Witte Nijl en vervolgt daarna haar weg als Nijl via Egypte en mondt dan uiteindelijk uit in de Middellandse Zee. Ethiopië liep al lang met plannen rond voor een dam, maar stelde de bouw telkens uit, mede door interne problemen, zoals de economie en politieke instabiliteit, maar in 2011 begon het land eindelijk met het project, tot grote woede van Egypte.
Onlangs kwamen de leiders van Egypte, Ethiopië en Soedan samen in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba om de kwestie bespreken. Eerder vorige maand had Ethiopië bemiddeling van de Wereldbank afgewezen. Tot nog toe is er geen doorbraak bereikt in het overleg. Beide regeringen beschouwen de dam als een 'kwestie van leven of dood'. Egypte zegt dat Egyptenaren zullen sterven als de dam er komt, Ethiopië zegt dat er Ethiopiërs zullen sterven als de dam er niet komt.
De aanklager
Volgens het Noord-Afrikaanse land vormt de Grote Wedergeboortedam een existentieel gevaar. De Egyptische president Anwar Sadat, die eerder oorlog tegen Israël had gevoerd, zwoer in 1979 oorlog als politiek dwangmiddel voorgoed af, maar maakte daarbij een enkele uitzondering: "De enige kwestie die Egypte tot oorlog kan brengen is water". Zijn opvolger, Hosni Mubarak, stelde eens voor om de dam op te blazen via een luchtaanval of om rebellen tegen de Ethiopische regering te steunen, als Ethiopië aan het damproject zou beginnen.
Dat de kwestie gevoelig ligt in Egypte, beaamt ook de Egyptische hoogleraar waterbeleid Hani Sewilam van de Amerikaanse Universiteit van Cairo. Hij wil zelfs alleen vragen per mail beantwoorden, om zo 'misverstanden uit te sluiten'.
Egypte is voor zijn waterbehoefte voor 97 procent afhankelijk van de rivier
Sewilam maakt zich eveneens grote zorgen over het Ethiopische project en de gevolgen ervan voor zijn land. Een kleine onderbreking van de rivier kan al ernstig uitpakken, laat hij weten. "Egypte is voor zijn waterbehoefte voor 97 procent afhankelijk van de rivier. De overige 3 procent wordt opgevangen door de weinige neerslag en het grondwater (onder andere in de Sinaï-woestijn, red.)."
Tekst loopt door onder de afbeelding.
Egypte kan zich daarom geen onderbreking van de watertoevoer veroorloven, aldus Sewilam, want de huidige situatie is al onhoudbaar. Egypte wordt aangemerkt als 'waterschaars' en nadert nu de gevarenzone. De bouw van een dam in Ethiopië die het water naar Egypte tegenhoudt betekent volgens Sewilam een 'ernstige bedreiging voor de waterveiligheid van Egypte' en daarmee voor het land.
Ik begrijp het recht van andere landen om zich te ontwikkelen
Wat hem vooral zorgen baart is de ligging en omvang van het Ethiopische project: "De Blauwe Nijl voorziet de Nijl voor 85 procent van haar water. Normaal gesproken zou het bouwen van een dam voor energieopwekking geen probleem zijn, want het water kan de stroomafwaartse landen Soedan en Egypte dan alsnog bereiken. Maar de bouw van zo'n enorme dam, met een reservoir van 74 miljard kubieke meter, kan in theorie net zoveel water opslaan als wat Soedan en Egypte bij elkaar in een jaar gebruiken." Bovendien zal er veel water verloren gaan door 'verdamping en lekkage', vreest hij. "Ik begrijp volkomen het recht van andere landen om zich te ontwikkelen, maar niet ten koste van Egyptische levens. Het enige wat zich nu ontwikkelt is de bouw van de enorme dam."
Als we Nijl-landen als een eenheid beschouwen, is er genoeg voor iedereen
Sewilam zoekt de oplossing in meer samenwerking. Egypte beschikt over veel kennis, en kan Ethiopië helpen bij het opvangen van meer regenwater. Dit komt uiteindelijk alle landen rondom de Nijl ten goede, aldus de Egyptenaar: "Als we Nijl-landen als een eenheid beschouwen, dan is er genoeg water, energie en voedsel voor iedereen."
Tekst loopt door onder de animatie
De regering in Cairo is minder toegeeflijk in het conflict met Ethiopië. Egypte refereert vaak aan de internationale conventie over het gebruik van waterbronnen, die staten verplicht om deze op een 'billijke en eerlijke manier' te gebruiken en 'alle mogelijke stappen te ondernemen ter voorkoming van ernstige schade' aan andere landen. Ethiopië mag dus een dam bouwen, zolang deze Egypte maar niet schaadt.
Daarnaast wijst Egypte op een verdrag uit 1902 tussen Ethiopië en Groot-Brittannië (de toenmalige machthebber in Egypte), waarbij werd afgesproken dat Ethiopië geen acties zou ondernemen die de toevoer van Nijlwater zouden onderbreken. Volgens Egypte is de bouw van de Grote Wedergeboortedam een schending van het verdrag. Daarnaast refereert Egypte aan verdragen uit 1929 en 1959, die zijn gesloten tussen Egypte en Soedan, waarin het gebruik van Nijlwater is gereguleerd.
Als het internationaal recht geschonden wordt door Ethiopië, zo stelden verschillende Egyptische regeringen, dan behoudt Egypte zich het recht voor op militair ingrijpen. In 2010 overlegden Egypte en Soedan over de mogelijkheid om de dam desnoods op te blazen. Een Egyptische regeringsfunctionaris schreef toen aan een Soedanese collega: 'Als het tot een crisis komt, dan zullen we een straaljager sturen om de dam simpelweg te bombarderen, of we kunnen commando's sturen om de dam te saboteren'. In 2013 overwoog de toenmalige Egyptische president Mohammed Morsi eveneens om de dam te saboteren of rebellen tegen de regering in Ethiopië te steunen om de bouw van de dam tegen te houden.
Tekst loopt door onder de kaart.
Laat de wetenschap spreken in plaats van de politiek
De verdediger
De Ethiopische hoogleraar waterbeleid Yacob Arsano van de Universiteit van Addis Abeba neemt de Egyptische oorlogstaal niet zo serieus. "Ik heb de Egyptenaren hoog zitten. Daarom geloof ik niet in een oorlog. De Egyptenaren zijn heus niet zo dom om een oorlog tegen Ethiopië te beginnen. Zij zullen het grootste slachtoffer van zo'n actie zijn. Want als je de dam opblaast, dan komen grote delen van Egypte onder water te staan. Dus laten we alsjeblieft rationeel nadenken. Laat de wetenschap spreken in plaats van de politiek.
"Ethiopië gaat een nieuwe periode in, een van industrialisatie en groei. Ethiopië heeft daarom energie nodig. In ons land hebben we een groot elektriciteitstekort. Daarom hebben we besloten om de dam te bouwen."
Het water zal niet daarnaast gebruikt worden voor irrigatie, stelt Arsano. Caïro vreest dat Ethiopië het water van de dam ook voor landbouw zal gebruiken waardoor het watertekort nog verder zal oplopen. De Egyptenaren wijzen op de omvang van de dam, want die is volgens hen veel te groot voor alleen het opwekken van energie.
Opvallend genoeg maakte Ethiopië tot op heden nauwelijks gebruik van het Blauwe Nijlwater - volgens sommige studies gebruikt Ethiopië minder dan een procent van het rivierwater - ondanks de vele droogtes en hongersnoden die het land teisterden. Voor een land met meer dan 95 miljoen mensen zou het Blauwe Nijlwater veel kunnen betekenen.
Pas na drie jaar is het meer achter de dam vol, om de gevolgen voor Egypte te beperken
Arsano zegt dat Egypte zich geen zorgen hoeft te maken. "Het land rondom de Grote Wedergeboortedam is amper geschikt voor landbouw. De grond is onbruikbaar." Natuurlijk zullen de mensen ook gebruik maken van het water, maar de hoeveelheid is verwaarloosbaar. Echt, geen zorgen, als de dam eenmaal is gevuld, dan zal de rivier weer stromen als voorheen."
Maar hoe zit het dan met de overbruggingsperiode? Volgens Arsano hoeft Egypte zich ook hierover geen zorgen maken. "Natuurlijk zal er een impact zijn. Alle dammen hebben gevolgen, maar Ethiopië is een verantwoordelijk land. We gaan de dam niet in een keer laten volstromen, maar in etappes. Pas na drie jaar is de dam vol, mede om de gevolgen voor Egypte te beperken."
De oplossing
Volgens Arsano kan Egypte zelf helpen om de impact te verkleinen. "Egypte heeft in de jaren zestig de Aswandam gebouwd, waar veel water in is opgeslagen. In de tijd dat Ethiopië de Wedergeboortedam vult, dan kunnen de Egyptenaren het water uit hun eigen stuwmeer gebruiken om het tekort mee op te vullen. Dan hoeft niemand schade te lijden."
Dat Egypte bang is dat de Wedergeboortedam leidt tot verdamping van Nijlwater, is volgens Arsano ook misplaatst. "Als het water in de Grote Wedergeboortedam verdampt, dan ook in de Aswandam. Dus laat Egypte vooral bij zichzelf beginnen. Bovendien verliest Egypte veel kostbaar water doordat zij daar slordig omgaan met het Nijlwater, onder meer door hun afvalwateringssysteem en de verkeerde toepassing van irrigatietechnieken."
We houden rekening met onze buren
De internationale verdragen waar Egypte aan refereert zijn volgens Arsano in het slechtste geval ongeldig en in het beste overbodig. "Het verdrag tussen Groot-Brittannië en Ethiopië uit 1902 stelt dat Ethiopië de Nijl niet zal gebruiken op een wijze die andere landen schade toebrengt. Dat doet Ethiopië niet. De rivier zal blijven stromen. Het verdrag uit 1959 tussen Egypte en Soedan, waarin zij onderling de Nijl verdelen, is ongeldig. Ethiopië was geen partij in dat verdrag, dus is dat ook niet bindend voor ons. En als het wel bindend was geweest, dan was het onrechtvaardig, en daarmee ongeldig. Egypte en Soedan hebben volgens hun onderlinge verdragen complete heerschappij over al het Nijlwater. Deze opstelling is misplaatst. Je kunt je niet andermans water toe-eigenen. Dat is een schending van alle soevereiniteit.
"De oplossing is dus simpel: Egypte moet meer gebruik maken van zijn eigen watervoorraad. Wij houden rekening met onze buren, en zullen zo nodig hen helpen om de schade te beperken. We zullen allemaal profiteren van de ontwikkeling van de Nijl. Dus laten we ons hoofd koel houden en de oplossing zoeken in wetenschap en diplomatie. We zullen immers altijd elkaars buren zijn."
Lees hier meer over conflictdammen