Ook 15 jaar na zijn dood wordt Pim Fortuyn nog altijd bewonderd in Rotterdam

In Vreewijk weten ze zeker: Rotterdam en het land hadden er stukken beter voorgestaan als Pim er nog was geweest. Leo Kapper zei het van de week nog tegen zijn vrouw Christina. "Als Pim nog had geleefd, dan was het heel anders geweest." Tuindorp Vreewijk was dan vast veiliger, vertelt hij aan de eettafel. En dan hadden er ook niet zoveel buitenlanders in de buurt gewoond.

Ook buurtgenoot John Coljee (79) denkt dat het met Pim als premier beter was gegaan. Hij stemde bij de vorige verkiezingen D66, Geert Wilders vindt hij niks. "Wilders wil zijn wil opleggen aan het land. Fortuyn niet, maar die durfde wel te zeggen waar het op staat. Hij had goeie ideeën."

Vandaag is het vijftien jaar geleden dat Fortuyn werd doodgeschoten op het Hilversumse Mediapark. Vlak na zes uur 's avonds, op de dag dat de Volkskrant kopte dat de Lijst Pim Fortuyn (LPF) bij de Kamerverkiezingen de grootste zou worden. Hij werd 54 jaar.

Mateloos populair was Fortuyn die dagen, zeker in Rotterdam. Dries Mosch, nu raadslid voor Leefbaar Rotterdam, voelde als geen ander wat Fortuyn losmaakte in de stad. In maart had de kale politicus er al een aardverschuiving veroorzaakt door met Leefbaar Rotterdam de PvdA weg te vagen. Mosch begeleidde Fortuyn als bodyguard het stadhuis in. En in aanloop naar de Kamerverkiezingen van 15 mei was Mosch elke dag in de stad, met een pot behanglijm en Fortuynposters.

Tekst loopt door onder afbeelding. 

Op een dag ging hij flyeren met Marco Pastors, die wethouder zou worden voor Leefbaar. Pastors was wat huiverig voor de reacties, anders dan Mosch is hij niet echt een jongen van de straat. Mosch stelde Pastors gerust. "Pim is net een popster. Die wordt op handen gedragen." In de tram liep Pastors verbaasd op hem af: "Dries, die bruine meneer wilde een poster van Pim." Mosch: "Natuurlijk! Alles wat fatsoenlijk is, begrijpt het."

Die maanden waren de mooiste van Mosch' leven. "Als ik kon kiezen tussen drie maanden op een Caribisch eiland, of nog een keer die campagne meemaken, dan wist ik het wel." De periode eindigde inktzwart. Fortuyns dood dompelde het land, maar vooral zijn thuisstad in diepe rouw.

Vanmiddag organiseert Leefbaar Rotterdam de jaarlijkse Fortuyn-herdenking in Rotterdam. Dit jaar wordt die grootschalig aangepakt, maar de afgelopen jaren kwamen op 6 mei steeds minder mensen naar het borstbeeld van Fortuyn. Dat zegt niets over diens status, die werd alleen maar groter.

Vraag het maar aan de mensen in Vreewijk. In het naoorlogse tuindorp, waar groene singels de rijen arbeidershuisjes van elkaar scheiden, zijn de meeste mensen helemaal klaar met de politiek. Ja, Wilders doet het er goed, net als Leefbaar bij de raadsverkiezingen. Bij de laatste Kamerverkiezingen stemden de Vreewijkers massaal op de PVV. Vooral uit protest, omdat ze de andere partijen nóg erger vinden.

Tekst loopt door onder afbeelding. 

Verloedering

Elisabeth Meijer (62) en haar dochter Betty van der Steen laten hun hond uit aan de Groenezoom. Ze stemden op Wilders, maar als Fortuyn er nog was, zouden ze voor hem kiezen. "Wilders roept vooral en loopt daarna weg. Fortuyn ging veel beter op tegenstanders in."

Ook Maartje Ras (75) stemde in maart PVV. Maar Fortuyn, zegt ze, die had de dingen ook aangepakt. In haar kleine woonkamer pakt ze een brief erbij. Ze schreef hem in 2001 aan de PvdA. Jarenlang was ze lid van die partij. Ze vroegen haar zelfs nog raadslid te worden, omdat ze haar mondje zo goed kan roeren.

In 2001 is ze helemaal klaar met de PvdA. Lees die brief maar. Ze schrijft over de grote verloedering van de maatschappij, over onveiligheid, de afbraak van de verzorgingsstaat en mensen die niet meer naar elkaar omkijken. En de multiculturele samenleving: "Elke Rotterdammer kon je al jaren geleden vertellen dat integratie niet werkt. Niet-Nederlanders moeten het land uit." Ze besluit haar brief met: "Ik was jarenlang lid van de PvdA. Ik hoop dat ze een splinterpartij wordt."

In die periode wees een vriendin Ras op Fortuyn. Ze ging zijn boeken lezen. Wat bleek? De professor schreef precies wat zij dacht. "Briljant. Pim wilde Nederland weer van de Nederlanders maken. Als ik dat zei, werd ik voor racist uitgemaakt."

Toen ze maandagavond 6 mei 2002 haar televisie aan deed, raakte ze in paniek. Daar lag hij, dood op straat. "De vrijheid van meningsuiting was vermoord." Woedend was ze die dagen. Ze liep mee in de stille tocht om de politicus te herdenken. Ze stond langs de weg, toen zijn kist langs duizenden Rotterdammers reed. En ze tekende één van de rouwregisters in het Rotterdamse stadhuis.

Tekst loopt door onder afbeelding. 

Dries Mosch heeft nog een paar registers liggen, in dozen vol artikelen, foto's, posters en brieven van Fortuyn. Hij pakt één van de condoleanceregisters. Maanden na zijn dood schreven mensen nog persoonlijke boodschappen aan de vermoorde politicus:

'Lieve Pim, Ik mis je enorm. Nu een jaar en twee maanden. Ik zal je nooit vergeten. En als ik zelf ga hoop ik dat ik je tegenkom. Veel liefs, knuffels, rust zacht.'

Historicus Clemens van Herwaarden onderzocht brieven aan Fortuyn voor de moord, en talloze rouwuitingen. Hij promoveerde met het boek 'Liefde voor een leider' over het charisma van de politicus. Zijn conclusie: Fortuyn is met geen enkele andere politiek leider te vergelijken. "Voor een deel van het electoraat was hij bij leven al de redder of zelfs de messias."

Je ziet vaker dat iemand na zijn dood charisma krijgt toegedicht, zegt Van Herwaarden. Waar bijvoorbeeld de eveneens vermoorde columnist en cineast Theo van Gogh vooral rouwuitingen kreeg vanuit Amsterdam, kwamen die van Fortuyn uit het hele land. "Het had een heel andere dynamiek." De rouw om Fortuyn was enorm. Hij had mensen het gevoel gegeven dat er écht wat ging veranderen.

Tekst loopt door onder afbeelding. 

Fenomeen Fortuyn

Bij Fortuyn kwam een aantal eigenschappen bij elkaar. Zoals andere charismatische leiders was hij een buitenstaander. Net als Trump nu, of Le Pen. Ook Wilders positioneert zich buiten het establishment. Fortuyn zei dat hij precies wist wat er leefde bij het volk. En hij moest tegenslagen overwinnen op de weg naar zijn doel, zegt Van Herwaarden. "Hij werd niet gepruimd door de elite, hij werd uit zijn eigen partij gegooid en hij had een moeizaam privéleven, met een onbeantwoorde grote liefde." Hij las veel brieven van mensen die zich herkenden in de privéproblemen van Fortuyn.

Fortuyn kwam ook openlijk uit voor zijn bezoeken aan darkrooms en affaires met Marokkaanse jongens. Mensen pikten het van hem, zoals Amerikanen ook de vrouwonvriendelijke 'kleedkamerpraat' van Donald Trump accepteren. "Iemand die een grote missie te vervullen heeft, kan zich een misstap veroorloven." Zeker in Rotterdam sloeg de boodschap van Fortuyn aan. In de tweede stad van het land voelen mensen zich al gauw de underdog.

Het fenomeen Fortuyn kwam bovendien precies op het juiste moment. De politiek was een 'consensusmachine' geworden. Het Paarse kabinet dacht begin deze eeuw dat het nog jaren kon doorregeren. De politiek en het dualisme waren verdwenen. Van Herwaarden: "PvdA en VVD speculeerden wie als volgende het land zou leiden: PvdA-leider Melkert of VVD'er Dijkstal." Beiden geen sterke opvolgers van hun voorgangers Kok en Bolkestein.

Terwijl in Den Haag het geld tegen de plinten klotste, sluimerde in het land de onvrede. De wachtlijsten in de zorg waren enorm gegroeid, het ziekteverzuim in het onderwijs was groot. Van Herwaarden: "Als je het oplospercentage van misdrijven vergeleek met andere landen, was dat in Nederland schrikbarend laag." Stadswijken waren verpauperd, kritiek op de multiculturele samenleving taboe.

In een paar maanden tijd maakte Fortuyn die onvrede en een geheel nieuw electoraat zichtbaar. Zijn tegenstanders hadden alle signalen gemist en bleven verbijsterd achter.

Ook in Rotterdam. Fortuyn had de naoorlogse hegemonie van de PvdA doorbroken. De partij moest een nieuw verhaal verzinnen. Er kwam een nieuwe generatie politici, door Fortuyn de politiek ingetrokken. Oud-politieagent Hamit Karakus was gefascineerd geraakt door Fortuyn en sloot zich aan bij de PvdA. Hij zou wethouder worden.

Tekst loopt door onder afbeelding. 

Revolutionaire geest

Nourdin El Ouali, leider van de door de islam geïnspireerde Rotterdamse partij Nida, werd eveneens door Fortuyn aangetrokken tot de politiek. In 2002 was hij 21 jaar. De aanslagen van 11 september 2001 en de opkomst van Fortuyn maakten diepe indruk. "Ik voelde dat de dingen die Fortuyn over de islam zei, ook over mij gingen."

El Ouali is geen fan van Fortuyn, integendeel. "Ik vind veel van zijn ideeën bekrompen, achterhaald en kleingeestig. Zijn uitspraak dat de islam een achterlijke cultuur is, is etnocentrisch." Fortuyn mobiliseerde het volk door in te spelen op angst, zegt El Ouali. "Dat vind ik niet zo knap." Toch heeft hij ook ontzag voor wat Fortuyn teweegbracht.

Fortuyn kantelde het maatschappelijk debat, door dingen aan te kaarten waar links geen antwoord op had. Hij maakte een deel van de bevolking wakker, dat voorheen niets met politiek had. Aan die revolutionaire geest spiegelt Nida zich. "Op een totaal andere schaal zie je bij ons hetzelfde mechanisme." El Ouali noemt zijn partij niet voor niets een beweging. Nida spreekt een jong, hoogopgeleid electoraat aan, vaak met een migratieachtergrond. Jongeren die in Nederland geboren zijn, maar zich niet vertegenwoordigd voelden door de gevestigde partijen.

In de aanloop naar de raadsverkiezingen van 2014 had El Ouali een debat met Hamit Karakus, toen lijsttrekker voor de Rotterdamse PvdA. Karakus noemde Nida een 'splinterpartij'. Een groter genoegen kan een lid van het politieke establishment een nieuwkomer niet doen. Een vergelijking met het debat na de raadsverkiezingen van 2002 is gauw gemaakt. Fortuyn zat tegenover een gedesillusioneerde Ad Melkert, diep weggezakt in zijn stoel. "Ik vind het jammer dat de heer Melkert niet wat vrolijker kijkt", zei Fortuyn gewiekst. "Ik hoop dat hij nog ontdooit."

El Ouali denkt dat een deel van de heiligverklaring van Fortuyn voortkomt uit diens dood. "Die vreselijke moord had nooit mogen gebeuren. Maar die heeft wel bijgedragen aan een martelaarschap." Omdat hij voor de Kamerverkiezingen werd vermoord, heeft Fortuyn zijn ideeën nooit in praktijk kunnen brengen.

Tekst loopt door onder afbeelding. 

Dries Mosch denkt er anders over. Het eerste college van Leefbaar Rotterdam, in 2002, dát was het ware Fortuynisme. De verpaupering werd aangepakt, met de Rotterdamwet werden kansarmen uit zwakke wijken geweerd en de tippelzone aan de Keileweg werd gesloten. "Het beste college ooit. Doe wat je zegt, zorg dat het ook gebeurt."

Mosch is bezig aan zijn laatste periode als raadslid voor Leefbaar Rotterdam. Hij zal altijd een Leefbaarjongen blijven, zegt hij, maar hij weet niet of hij bij de volgende raadsverkiezingen opnieuw op de partij zal stemmen. De PVV zal meedoen in de Maasstad, als die het Fortuynisme beter vertegenwoordigt, dan zoekt Mosch daar zijn heil. "Ik zou het wel best vinden als Wilders er vandoor gaat met de erfenis van Fortuyn. Het Fortuynisme is geen partij, het is een beweging."

Mosch is het met de Vreewijkers eens, er is een nieuwe Pim nodig. Hij heeft landelijk zijn hoop gevestigd op Thierry Baudet, ook een buitenstaander. Verfrissend en eloquent. "Wat Baudet zegt over het partijkartel, dat is gewoon zo. Een burgemeester zal nooit van een lokale partij komen."

Er moet wat veranderen, zegt Mosch. Nu meer dan ooit. De angstbeelden die Fortuyn schetste zijn uitgekomen. "Mensen hebben nog steeds last van criminaliteit, de islamisering heeft doorgezet. Met de vluchtelingen worden problemen geïmporteerd. En de politiek speelt zich af in de achterkamertjes."

Fortuyn zei vijftien jaar geleden dat het 'twee voor twaalf' was. Mosch: "Inmiddels is het twee over twaalf."

Waar zijn de Fortuynisten terechtgekomen?

Hilbrand Nawijn

Nadat de oud-minister zich in 2005 afsplitste van de LPF, deed Hilbrand Nawijn in 2006 mee aan de Kamerverkiezingen met de Partij voor Nederland. Zonder succes. Populairder werd hij in het programma ‘So You Wanna Be A Popstar’. Sinds 2006 is Nawijn fractievoorzitter in Zoetermeer. Zijn partij zat daar tussen 2010 en 2014 in het college.

Gerard van As

Kort was Gerard van As fractieleider van de LPF, daarna stapte hij over naar de Groep Nawijn. In 2010 werd hij lijsttrekker van de lokale partij Nieuw Elan in Alphen aan den Rijn. Sinds 2014 is Van As namens die partij wethouder ruimtelijke ontwikkeling en wonen.

Ferry Hoogendijk

Omdat de LPF bij de verkiezingen van 2003 veel zetels verloor, keerde Ferry Hoogendijk niet meer terug in de Kamer. De politicoloog en oud-journalist overleed in 2014.

Harry Wijnschenk

Een paar maanden was Harry Wijnschenk fractievoorzitter, tot hij in conflict raakte met de andere LPF’ers en Mat Herben hem weer opvolgde. Hij kwam op de Lijst Nieuwe Politiek van Herman Heinsbroek terecht, die niet in aanmerking kwam voor een Kamerzetel. Later werd hij uitgever.

João Varela

João Varela verdween in 2006 uit de Tweede Kamer, toen de LPF bij de verkiezingen geen enkele zetel wist te behalen. Hij kreeg een column in De Telegraaf, ging de accountancy in en maakte zich sterk voor sport voor kansarme jongeren. Verder deed Varela mee aan de tv-programma’s ‘Sterrenslag’ en ‘Sterren dansen op het ijs’.

Tekst loopt door onder afbeelding. 

Joost Eerdmans

Onderscheidde zich in de LPF-fractie door zich afzijdig te houden van de interne machtsstrijd. Voor Eerdmans pakte dat goed uit: toen het niet lukte om met Marco Pastors opnieuw in de Kamer te komen, werd hij journalist en later wethouder in Capelle aan den IJssel. Nu is hij wethouder in Rotterdam namens Leefbaar Rotterdam.

Eduard Bomhoff

De econoom en hoogleraar was een verrassende minister van volksgezondheid. Mede door zijn ruzies met collega-minister Heinsbroek kwam het eerste kabinet Balkenende ten val. Na zijn politieke carrière ging Bomhoff weer aan de slag als hoogleraar economie, in Bahrein, Kuala Lumpur en Melbourne.

Herman Heinsbroek

Toen het kabinet Balkenende I gevallen was, dichtten sommige volgers ondernemer Herman Heinsbroek het charisma van Fortuyn toe. Hij vond onvoldoende geschikte kandidaten voor zijn Lijst Nieuwe Politiek. De miljonair hoeft voor het geld niet meer te werken. Hij presenteerde nog een debatprogramma, begon een datingsite en schreef een thriller (2015).

Winny de Jong

Ze vertrok na ruzie uit de LPF, samen met Cor Eberhard met wie ze de groep De Jong begon. Later richtte ze de website DeConservatieven.nl op. Die partij haalde de Kamer niet, ondanks een pikante fotoreportage in Panorama. De Jong begon later een vertaalbureau en ze adviseerde bedrijven die wilden ondernemen in Duitsland, waar ze lang woonde.

Mat Herben

Bij de LPF kwamen ze steeds weer bij Mat Herben uit als fractievoorzitter. In 2003 was hij lijsttrekker namens de partij. Hij was nog secretaris van de Fortuyn Stichting, en werkt de laatste jaren als defensielobbyist, vooral voor de Joint Strike Fighter.