Direct naar artikelinhoud

Paus: Fake news is het werk van de duivel

Paus Franciscus.Beeld afp

Wee hen die onder het mom van journalistiek leugens en halve waarheden verspreiden. Wie zich inlaat met ‘fake news’ is als de slang uit het paradijs van Adam en Eva: een duivelse verleider.

Daarvoor waarschuwde paus Franciscus woensdag in zijn jaarlijkse toespraak voor de heiligendag van Franciscus van Sales, beschermheilige van journalisten. In het Vaticaan is het op 24 januari traditiegetrouw Wereld Communicatiedag. Vorige edities sprak hij onder meer over de gevaren van sociale media; dit jaar boog Franciscus zich dus over het veelbesproken thema ‘fake news’.

'Geloven in onwaarheden kan dramatische gevolgen hebben'
Paus Franciscus

“Desinformatie gaat doelbewust ten koste van anderen”, meent hij. Wie dat de wereld in stuurt of het deelt op sociale media is ‘onbedoeld medeplichtig’.

Voor je het weet, gaat het als bij Eva: je laat je manipuleren door machten die niet het beste met je voor hebben. Bijbelboek Genesis vertelt hoe Adam en Eva uit het paradijs werden geworpen nadat Eva liet zich door de slang had laten overtuigen om van de verboden vrucht te eten. “Onschadelijke desinformatie bestaat niet”, vindt Franciscus. “Integendeel. Geloven in onwaarheden kan dramatische gevolgen hebben.”

De vele gedaanten van fake news

Heldere taal, al is niet helemaal duidelijk wat hij precies verstaat onder ‘fake news’. De term werd aanvankelijk gebruikt voor berichten over nieuwsfeiten die compleet uit de duim waren gezogen, eender ter vermaak of met een politiek doel. De Russische overheid verspreidde in de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen veel van dat soort als nieuws vermomde propaganda.

Donald Trump heeft van de term een wapen gemaakt: wat hem betreft valt alle berichtgeving die hem niet zint eronder. Op bijvoorbeeld de rechts-populistische en Trumpgezinde tv-zender Fox News - en in veel nieuw-rechtse Europese kringen - wordt die definitie ook regelmatig gebruikt.

Twee jaar geleden werd de paus zelf het slachtoffer van nepnieuws

Weer anderen gebruiken ‘fake news’ voor slordige berichtgeving en journalistieke canards. Franciscus lijkt op alle drie de vormen te doelen. Zo waarschuwt hij voor opzettelijk onjuiste informatie, maar ook voor journalistiek die spektakel belangrijker vindt dan waarheidsvinding. We hebben wat hem betreft journalistiek nodig die ‘waarachtig is en zich verre houdt van onwaarheden, retoriek en sensatie’. Saillant detail is dat Franciscus’ perschef, Greg Burke, voor zijn aantreden in 2012 werkte als Rome-correspondent voor het conservatief-rechtse Fox News, waar feiten en meningen geregeld door elkaar lopen.

Meer mediawijsheid kan geen kwaad, vindt de paus. Dat er overheden, politieke partijen en andere groepen zijn die fake news benoemen en bestrijden, is een goede zaak. “Niemand kan zich kwijten van de taak om deze onwaarheden te bestrijden.”

Nepnieuws over paus

Franciscus weet uit eerste hand hoe makkelijk nepnieuws opgepikt kan worden. Twee jaar geleden berichtte een obscure website met fictief nieuws dat hij Donald Trump steunde als kandidaat voor het presidentschap. Een compleet verzinsel, want pausen doen niet aan zulke zogeheten ‘endorsements’. Maar om onduidelijke reden werd het nieuws wel opgepikt en op grote schaal verspreid. Naar schattingen hebben enkele miljoenen mensen het bericht gelezen, waarschijnlijk zonder door te hebben dat het om fictie ging.

Lees ook: Paus Franciscus neemt het op voor omstreden Chileense bisschop