Is de Bijbel een wijsheidsboek, een tegenverhaal, een literair meesterwerk?
De Bijbel in Nederland. De plaats van de Bijbel in kerk en samenleving
Floor Barnhoorn e.a. (red.)
NBG/PKN, 249 blz., € 19,50
★★★☆☆
De schrijvers
Het initiatief voor deze essaybundel kwam van de Protestantse Kerk (PKN) en het Nederlandse Bijbelgenootschap (NBG), de thuisbasis van de drie redacteuren: Floor Barnhoorn werkt aan het PKN-project kerk & Israël, Sake Stoppels is beleidsmedewerker bij de PKN en Anne-Mareike Schol-Wetter is hoofd bijbelgebruik bij het NBG.
Ze hebben een twintigtal bekende professionele bijbelgebruikers aan het schrijven gezet over de plaats van de Bijbel in het huidige Nederland. Onder hen zeker niet alleen (mede-)PKN’ers: er is ook ruimte voor evangelische, remonstrantse, rooms- en oudkatholieke en Happinez-geluiden.
De thematiek
In 2016 werd de Bijbel nog uitverkoren tot het belangrijkste boek van Nederland, hoewel we er met z’n allen steeds minder in lezen en over weten. Wat samenhangt met het feit dat nog maar een kleine minderheid de Bijbel voor het letterlijke woord van God houdt.
Ook interessant: de jonge bijbellezer wil vooral persoonlijk geraakt worden
Dat roept de vraag op welk belang we nog wel aan het Boek de Boeken toekennen. Een geïnspireerd wijsheidsboek? Ontregelend tegenverhaal? Mogelijk voetenbankje? Basis voor een onderwijskundig concept? Of cultuurhistorisch erfgoed en literair meesterwerk à la de ‘Ilias’ of ‘Oorlog en Vrede’, om zuinig op te zijn, ook al vinden veel mensen het wereld- en godsbeeld erin achterhaald of soms zelfs weerzinwekkend?
Voor de PKN en het NBG aanleiding om kenners te vragen of het bijbelgebruik in hun omgeving inderdaad krimpt, waarom (en of) ze dat jammer vinden en zo ja, wat ze ertegen proberen te doen.
Zestien essays later is de conclusie dat de Bijbel tegenwoordig vooral wordt ervaren als een gesprekspartner of reisgenoot die je op het spoor van God kan zetten. Het idee dat je in de Bijbel de waarheid en een eenduidige moraal kunt vinden, blijkt goeddeels te zijn gesneuveld: daarvoor is de tekst toch te confronterend en te tegenstrijdig.
Ook interessant: de jonge bijbellezer wil vooral persoonlijk geraakt worden; de behoefte om de tekst beter te begrijpen loopt terug.
Opvallendste ideeën
Een opvallend groot aantal auteurs verwacht het groeiende bijbelse analfabetisme te kunnen tackelen door ‘contextuele bijbellezing’, liefst in een gespreksgroep, mag ook in de kroeg. Dat begint met een analyse van de eigen belevingswereld van de deelnemers, zoals de bevende aarde in Groningen of het vrijgezellenbestaan in Amsterdam. Dan gaat men ‘in gesprek’ met het bijbelverhaal, wat tot handelen en transformatie kan leiden. Ook het succes van de ‘Bijbel in Gewone Taal’ geeft hoop, hoewel er eveneens gepleit wordt om terug te keren naar de tale Kanaäns en juist de strijd met de ‘vreemde’, ongemakkelijke stem uit de grondtekst aan te gaan.
Mooiste zin
De slotzin van de bijdrage van Schol-Wetters: ‘De Bijbel is voor mij het boek waarin ik nooit uitgelezen raak. Het is een weerbarstig, maar ook een weerbaar boek: ondanks de menselijke neiging om onze eigen interpretatie aan de Bijbel op te leggen, bewijzen de verhalen steeds weer hun eigenheid en kracht. De Bijbel is ook het boek waarin steeds weer luikjes opengaan naar een andere werkelijkheid, als we dat durven toe te laten’.
Redenen om dit boek niet te lezen
Geraakt worden, herkenning zoeken als belangrijkste argument om (opnieuw) naar de Bijbel te grijpen – het zal niet iedereen aanspreken. En hoe creatief, doordacht, sympathiek en praktisch sommige suggesties ook zijn om meer mensen de Bijbel in te krijgen, de gouden tip zit er volgens mij niet tussen.
Redenen om dit boek wel te lezen
‘De Bijbel in Nederland’ biedt een veelzijdige verhaal dat tot dialoog prikkelt – tussen de auteurs, tussen tekst en lezer, tussen lezers onderling. Mocht het thema u na aan het hart liggen: de bundel is de ideale voorbereiding op het NBG-symposium erover op 9 maart in Utrecht.
Als u die dag al iets anders te doen heeft, lees dan in ieder geval de inspirerende slotzinnen waarin alle auteurs aan het einde van hun betoog in maximaal tien geconcentreerde regels vertellen wat de Bijbel voor hen betekent. Daar kan geen beleidsstuk tegenop.
Recensenten van Trouw bespreken pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers, u leest hun oordelen op trouw.nl/boekrecensies.