Waarom moet allesin onze samenleving draadloos zijn?
Ann Van Sevenant
Filosofie en fictie. Denkbeelden in dialoog
Uitgeverij Klement, 256 pagina’s, € 28,99
★★★☆☆
De schrijver
De Belgische filosoof Ann Van Sevenant (1959, Torhout) studeerde wijsbegeerte in Brussel en kunstgeschiedenis in Rome. Van 1989 tot 2004 doceerde ze filosofie aan de Universiteit van Antwerpen.
Stelling van dit boek
De grot van Plato, het scheermes van Ockham, de gok van Blaise Pascal, het zijn allemaal ‘denkbeelden’, waarmee filosofen hun abstracte theorieën een concrete vorm geven. Denkbeelden bieden troost en bescherming tegen pijn en eenzaamheid, maar ze kunnen ook blikvernauwing veroorzaken. Het kan geen kwaad om je open te blijven stellen voor nieuwe.
Sterker nog, Ann Van Sevenant meent dat er in het huidige tijdsgewricht niets minder nodig is dan een complete ‘existentiële regeneratie’. In de 21ste eeuw ligt er een overdreven nadruk op individualisme en zelfbeschikking, terwijl mensen toch echt relationele wezens zijn.
Als één iemand voor onecht kiest, breidt de onechtheid zich als een olievlek uit over zijn of haar omgeving
Net als Nietzsche oriënteert Van Sevenant zich op Zarathustra. Volgens de Iraanse profeet vechten twee tendensen om voorrang bij mensen: een verlichte tendens naar echtheid, en een duistere tendens naar onechtheid. Die ‘oerkeuze’ tussen echt en onecht moet ieder mens voor zich maken, maar het is een keuze die in verregaande mate invloed heeft op je relaties. Als één iemand voor onecht kiest, breidt de onechtheid zich als een olievlek uit over zijn of haar omgeving.
De dialogen
Van Sevenant werkt het idee van de oerkeuze uit in twee fictieve dialogen, waarin de personages hun denken en doen op één lijn proberen te krijgen. In de tweede dialoog kan het personage Amber ’s nachts de slaap niet vatten omdat er een ballotagecommissie van dode denkers in haar hoofd zit te kakelen. Tussendoor klinkt het commentaar van de ‘naaister der sterren’, een aan Heidegger ontleende droomfiguur die mensen tijdens hun slaap rust en vertrouwen schenkt. De meeste mensen proberen de eenvoudige levenskunst van de naaister te verdringen met allerlei ingewikkelde religieuze en filosofische denkbeelden. De naaister vraagt zich af waarom mensen toch zo moeilijk doen, waarom willen ze de kosmos zo graag verklaren, in plaats van er gewoon deel van uit te maken? Sterrenstof zijt gij, tot sterrenstof zult gij wederkeren.
Opvallende passage
“Als je die ene prik kunt achterhalen die je gepijnigd heeft voor het leven, ben je zo goed als genezen. Zal ik je wat vertellen? Niets heeft me zoveel pijn toegebracht als die belofte!”
Wolligste zin
“De totstandkoming of generatie van wat niet van ons afhangt, verschilt van de bevestiging van het bestaan ervan door de zelfbewuste act.”
Reden om dit boek niet te lezen
“De oerkeuze tussen echt en onecht gaat aan de rede vooraf”, schrijft Van Sevenant. Haar boek leest dan ook als het werk van een mysticus, of van een filosoof die zich vanuit de filosofie tegen de filosofie afzet. Geen gemakkelijke kost dus. ‘Filosofie en fictie’ bevat tal van mistige passages. Soms werpt Van Sevenant een onbekend begrip op, waarvan ze tussen haakjes belooft dat ze het later in de tekst wel zal ophelderen. Dat is weinig bevorderlijk voor het begrip van de lezer. Ook is het jammer dat Van Sevenants dialogen dramatisch niet wat meer op spanning staan. Het zou een toegevoegde waarde zijn als ze daadwerkelijk speelbaar waren.
Reden om dit boek wel te lezen
Van Sevenant noemt de draad als een bekend denkbeeld uit de Griekse mythologie – denk bijvoorbeeld aan de draad van Ariadne. De draad verbindt het leven met de dood, maar staat ook voor de verwevenheid van menselijke relaties. Van Sevenant vraagt zich af wat het betekent dat alles in de virtuele samenleving zoveel mogelijk ‘draadloos’ moet zijn. Blijven relaties bij gebrek aan een draad wel intact?
In het beste geval worden er volgens de schrijfster relatievormen ontwikkeld die ‘vrij maar gebonden’ zijn, waarbij twee mensen van elkaar genieten zonder elkaar te willen bezitten. Door haar herinterpretatie van de draad toont Van Sevenant aan dat de oude denkbeelden zo kwaad nog niet zijn, als je ze maar afstoft en binnenstebuiten keert.
Recensenten van Trouw bespreken pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers. U leest hun oordelen terug op trouw.nl/boekrecensies.