Direct naar artikelinhoud
Analyse

Donald Trump als een stuk menselijk wrakhout

Donald Trump als een stuk menselijk wrakhout
Beeld EPA

Het veelbesproken boek op schoot, één oog op de tv, en dan telkens even die schok: dit is geen fictie. Ook voor de Trumpwatcher valt er nog veel te leren uit 'Fire and Fury'.

Is dit echt gebeurd? Je vraagt het je vaak af bij het lezen van Fire and Fury, het boek dat vorige week vrijdag al om middernacht de winkels uit vloog. De publicatie was vervroegd om een mogelijke gang naar de rechter van Donald Trump voor te zijn. Donald Trump, de projectontwikkelaar en beroeps-beroemdheid die totaal onverwacht - en volgens auteur Michael Wolff zelfs ongewild - in het Witte Huis terechtkwam. Het Witte Huis dat, zoals hij het beschrijft, nu al bijna jaar het toneel is van wanhopige pogingen om een man die alleen in zichzelf geïnteresseerd is in het pak van een staatsman te persen. Kan dat allemaal echt aan de hand zijn in Amerika?

Het is niet de schuld van Wolff dat die vraag opkomt. Zijn reputatie in journalistiek Amerika is niet helemaal vlekkeloos, en hier en daar is een anekdote door betrokkenen gecorrigeerd, een uitspraak ontkend. Fire and Fury leest als een roman, waarin we de drijfveren van de hoofdpersonen, hun hoop en hun angst, mogen weten. Daar zit onvermijdelijk wat creativiteit van de schrijver bij, maar dat levert dan wel een wereld op waarin je kunt geloven. De hoofdstukken schieten voorbij en als je dan even opkijkt, naar het scherm waarop CNN de laatste opzienbarend ontwikkelingen meldt, dan is er telkens even die schok: o nee, dit is geen fictie. Ook al bezweert de president op Twitter van wel.

Hij neemt vaak twee standpunten in die elkaar tegenspreken, in één zin
Verslaggeefster Maggie Haberman van The New York Times
Gisteren mochten de camera's blijven bij een vergadering van Trump met Congresleden over immigratieBeeld REUTERS

Genie

Dat er weinig licht zit tussen de wereld die Fire and Fury schetst en de politieke realiteit van Amerika, bleek toen de Amerikaanse nieuwszenders dinsdag onverwacht met een bijzondere tv-uitzending kwamen: bij een vergadering van Trump met leden van het Congres, over legale en illegale immigratie, mochten de tv-camera's blijven. Iedereen kon het geven en nemen volgen over dat politiek fel omstreden onderwerp.

Die zelden vertoonde openheid was een rechtstreeks gevolg van de ophef rond het boek. Dom was de president daarin genoemd; zo niet ongeletterd, dan toch extreem onbelezen; stuurloos als een klein kind; wellicht aftakelend. Medewerkers en vrienden weerspraken dat in interviews, hij zou juist een genie zijn. Een 'stabiel genie', twitterde hij zaterdag zelf. Maar het boek was kennelijk overtuigender, en dus moest het land getoond worden hoe Donald Trump het immigratievraagstuk, het electorale breekijzer waarmee hij in 2016 de deur naar het Witte Huis had weten te forceren, presidentieel ter hand nam.

De recensies waren niet best. Verslaggeefster Maggie Haberman van de New York Times, zag, zei ze die avond op CNN, allesbehalve grote intelligentie. "Hij kan worden overgehaald door de laatste waar hij mee spreekt. Hij weet totaal de details niet van deze vraagstukken en hij neemt vaak twee standpunten in die elkaar tegenspreken, in één zin."

Met Donald Trump werken, of het nu uit ambitie is of uit vaderlandsliefde, is een enorme psychische last

Knallende ruzies

Wie Trump de afgelopen twee jaar enigszins objectief heeft gevolgd, kon dat al weten, en zal door Fire and Fury niet op andere gedachten worden gebracht. En toch valt er nog veel uit het boek te leren. Het maakt je zo vertrouwd met Trump en degenen die hem omringen dat je gaat begrijpen uit welke hoek het voorstel van die openbare vergadering kwam. Wat er door de hoofden ging van degenen die haar voorbereidden, en van de aanwezige congresleden. Rollende ogen, fluisterend gedeelde ervaringen, knallende ruzies: voor of met Donald Trump te werken, of het nu uit ambitie is of uit vaderlandsliefde, is een enorme psychische last.

Hoe lang kan dat goed gaan? Niet lang, denk je halverwege het boek.

En voor Trump zelf is het presidentschap dat ook. Om te beginnen al omdat hij er totaal niet op rekende gekozen te worden. Wolff, die maanden in de omgeving van Trump verbleef, hoorde dat van vele betrokkenen - zoals steeds in het boek ofwel van henzelf, ofwel uit de tweede hand, in achtergrondgesprekken. Als je dat voor waar aanneemt, wordt veel verklaarbaar: het gebrek aan mensen die klaarstonden om het bestuur over te nemen; de weigering van Trump om zich in beleid te verdiepen. In november 2016 had dat allemaal voorbij moeten zijn zodat Trump zijn enorm opgekrikte beroemdheid in geld kon gaan omzetten. Volgens Wolff keek hij de avond van zijn overwinning alsof hij een spook had gezien en was Melania, die hij had verzekerd dat ze echt geen First Lady hoefde te worden, in tranen.

Trump voormalige stafchef Reince PriebusBeeld Photo News

Slingerend

In de hoofdstukken die volgen komt de president over als menselijk wrakhout, aangespoeld op een onbekend strand, heen en weer gesleurd door wisselende getijden. De ene keer krijgt Steve Bannon vat op hem, de ongelikte rechts-radicaal, afkomstig van de rechtse website Breitbart. Dan is het stafchef Reince Priebus, de keurige vertegenwoordiger van de traditionele Republikeinen. En dan weer 'Jarvanka', Trumps dochter Ivanka en haar man Jared Kushner, Democraten eigenlijk, die de scherpe rechtse kantjes er bij Trump af willen halen.

Al die partijen staan elkaar in wisselende coalities naar het leven, met als wapens lekken naar de media

Al die partijen staan elkaar in wisselende coalities naar het leven, met als wapens lekken naar de media. Om beurten grijpen ze hun kans bij Trump, soms met rampzalige politieke gevolgen. Kort na de inauguratie krijgt Bannon hem zover dat hij een inreisverbod instelt voor enkele door moslims bewoonde landen. Het leidt tot chaos en protesten op de luchthavens. Priebus belooft hem een overwinning in het Congres, waar de Republikeinen Obamacare zullen afschaffen. Het wordt een afgang. Jared Kushner moedigt zijn schoonvader aan om FBI-directeur James Comey te ontslaan. Zowel hij als Trump zou bang zijn dat dat onderzoek naar de Russische inmenging in de verkiezingen hun zakelijke misstappen blootlegt. Het leidt tot het aanstellen van speciaal aanklager Robert Mueller. Diens onderzoek overschaduwt daarna al het werk in het Witte Huis. Binnenkort, bleek deze week, wil Mueller de president zelf aan de tand voelen.

Hoe lang kan dat goed gaan? Niet lang, denk je halverwege het boek. Op driekwart ben je zo onder de indruk van de chaos rond de president en de mist in diens brein dat je nauwelijks kunt geloven dat het gaat over de tegenwoordige tijd van een supermacht.

Op de laatste bladzijde neemt de auteur afscheid van Steve Bannon. Die is dan net ontslagen, teruggekeerd naar Breitbart en gemotiveerder dan ooit om de strijd aan te binden tegen 'het moeras' in Washington. Deze week, na het verschijnen van Fire en Fury, moest hij ook bij Breitbart weg. Maar zijn laatste woorden in het boek hebben niets van hun voorspellende waarde verloren: "Het gaat nog poepruig worden".

Lees ook: Donald Trump stelt Amerikanen gerust: Ik ben niet dom, ik ben een genie