De economische groei is nog niet zo groen

De bomen groeien tot in de hemel. Op het laatste rapport over de economische groei in Nederland staat een foto met dat beeld. Van onderaf genomen, de stammen lijken in de witte wolken te prikken, zo lang zijn ze. Het is dan ook hoogconjunctuur, laat het Centraal Planbureau (CPB) weten. De economie groeit, na een goed 2017, in 2018 met ruim 3 procent, aldus de voorspelling van twee weken geleden. Ongekende groei na bijna tien jaar kwakkelen en weer opkrabbelen. Bijna alles zit in de lift.

Wie wil weten of dat ook geldt voor de uitstoot van broeikasgassen, zoekt vergeefs in de decemberraming met de kale winterbomen erop. Daar staan slechts de naakte economische cijfers, los van het effect op klimaat en milieu. Dat neemt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voor zijn rekening. De laatste gegevens zijn van half november. In het derde kwartaal van 2017 steeg de CO2-uitstoot met een luttele 0,2 procent vergeleken met een jaar eerder.

Uitstoot

Dat lijkt ook goed nieuws: een economische groei van 3 procent terwijl er nauwelijks meer broeikasgassen de lucht in gaan. Als het CBS ook nog corrigeert voor de relatief koude septembermaand in 2017, daalde de uitstoot dat kwartaal zelfs met 1,2 procent. Dat ziet er prettig uit voor het verse kabinet dat koerst op een 49 procent lagere uitstoot van broeikasgassen in 2030. Op de golven van een bloeiende economie kan Rutte III dan rustig vergroenen, zonder veel pijn op de korte termijn. Het lijkt erop dat de 'ontkoppeling' dan nu echt een feit is. Oftewel, de economie kan groeien zonder dat de emissies toenemen, ze dalen zelfs.

Enig inzoomen op de cijfers geeft een ander beeld. De transportsector bijvoorbeeld groeide vergeleken met een jaar eerder, de uitstoot van broeikasgassen nam tegelijk bijna even hard toe. Voornaamste oorzaak: goederenvervoer over de weg. In de bij elkaar geveegde categorie landbouw, industrie, delfstoffenwinning en bouw steeg de uitstoot zelfs harder dan de economische groei. Energiebedrijven stootten daarentegen minder uit dan een jaar eerder, maar dat zit hem niet in het verbruik, er ging vooral minder stroom de grens over.

Ontkoppeling

Gegevens over heel 2017 zijn er nog niet. Een jaar eerder nam de totale uitstoot in Nederland nog toe met 1,6 procent. De economie groeide ongeveer twee keer zo hard. Met enige goede wil kun je dat 'relatieve ontkoppeling' noemen, de uitstoot stijgt immers niet zo hard als de economie. Maar dat is niet genoeg om de klimaatdoelen te halen. Als het over ontkoppeling gaat, wordt doorgaans 'absolute ontkoppeling' bedoeld: klimaatneutraal groeien.

Daar is Nederland nog niet, ziet het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Dat heeft als taak de CBS-cijfers te interpreteren. De laatste stand die het PBL opmaakte, levert een waarschuwing op. In de 'Tussenbalans Leefomgeving' is de conclusie: "Een toenemende uitstoot van broeikasgassen nu de economie groeit en de onverminderde druk van de landbouw op milieu en natuur lijken aan te geven dat de gezochte ontkoppeling tussen economische groei en milieudruk nog niet is bereikt."

Ook accountants- en adviesbureau PwC kwam tot die bevinding. In de Low Carbon Economy Index die PwC jaarlijks opstelt voor de grootste economieën in de wereld, doet Nederland het slecht. De Nederlandse economie joeg het afgelopen jaar per verdiende euro meer koolstofdioxide de lucht in. De zogeheten CO2-intensiteit van de economie steeg met 0,1 procent. In de twintig grootste economieën van de wereld (G20) zakte die maatstaf met 2,6 procent. 'Nederland blijft internationaal gezien ver achter in het doorbreken van de koppeling tussen CO2-uitstoot en economische groei', concludeerde PwC. 'In dit tempo haalt Nederland de Parijsdoelstellingen niet.'

Maar ook de G20-landen doen het nog niet goed genoeg. Om de eigen doelen te halen die de landen zelf tot nog toe hebben vastgesteld, is het nodig dat de economische groei jaarlijks 3 procent minder koolstofintensief is, zo rekent PwC voor. Dat haalt de G20 gemiddeld nu dus nog niet. Laat staan dat de klimaatafspraken gemaakt in Parijs in zicht komen. Om die te kunnen halen en de opwarming van de aarde tot onder de twee graden te beperken, moeten de grote economieën jaarlijks 6,3 procent koolstofarmer produceren.

Een behoorlijke uitdaging, constateert PwC, het tempo moet fors omhoog. Niettemin gaan alle gezaghebbende instituties, zoals de Oeso, de Wereldbank en de milieuorganisatie van de VN ervan uit dat het kan: klimaatneutrale economische groei. Met de overschakeling naar zon, wind en waterkracht, groene technologie en circulaire productie moet het mogelijk zijn. Ook Nederland is dat optimisme toegedaan. Het kabinet is blij met de hoogconjunctuur, er klinkt geen voorbehoud dat de groei getemperd zou moeten worden om 'Parijs' te kunnen halen.

Twijfel

Vanuit de wetenschap klinkt die twijfel wel. 'CO2-uitstoot daalt niet met economische groei', schreven Servaas Storm van de Technische Universiteit Delft en Goher-Ur-Rehman Mir van onderzoeksbureau Ecofys onlangs in economenblad ESB. Het groene optimisme van beleidsmakers is gebaseerd op de zogeheten koolstof-Kuznets-curve, leggen de onderzoekers uit. Econoom Simon Kuznets bestudeerde begin vorige eeuw het verband tussen groei en inkomensongelijkheid in landen met opkomende industrie. Eerst neemt de inkomensongelijkheid toe, zag hij, maar als de industrialisatie doorzet en een land rijker wordt, zal de ongelijkheid weer afnemen en delen meer mensen in de welvaart.

Die redenering is inmiddels te simpel gebleken, maar de grafiek in de vorm van een heuvel is wel de inspiratie voor de koolstofvariant. Het komt erop neer dat de uitstoot per hoofd van de bevolking eerst groeit met het inkomen per hoofd. Na een omslagpunt dalen de emissies. Dan is een economie rijk genoeg om schoner te groeien. Het klinkt logisch, maar Storm en Mir zetten daar de nodige vraagtekens bij.

Het is eigenlijk zinniger, vinden de onderzoekers, om te kijken naar consumptie in plaats van productie als maat voor CO2-uitstoot. Rijke, ontwikkelde economieën hebben een deel van hun productie afgestoten naar andere landen en richten zich meer op diensten. Dan vergroent de economie vanzelf al: een accountantskantoor produceert nu eenmaal door het soort werk schoner dan een elektronicafabriek. Consumenten blijven echter spullen kopen - tv's, smartphones, kleding, noem maar op - die elders emissies veroorzaken. Het is dus niet gezegd dat de levensstandaard in rijke landen ook echt groener wordt voorbij dat omslagpunt.

Daarom, redeneert Storm, zou je twee koolstof-Kuznets-curves moeten maken, een gebaseerd op de CO2-uitstoot die gepaard gaat met productie en eenzelfde voor consumptie. Dat hebben Storm en Mir gedaan, op basis van data van 39 landen uit de periode 1995 tot 2007, goed voor ongeveer 80 procent van de uitstoot in de wereld. Allereerst de grafiek gebaseerd op productie. Die verloopt inderdaad als een heuveltje. Het hoogste punt ligt bij een inkomen van rond de 36.000 dollar per hoofd per jaar. Dan is de CO2-uitstoot op z'n top met 9,58 ton. Voorbij die inkomensgrens, als de welvaart toeneemt, daalt de uitstoot per persoon.

De opkomende economieën kunnen het toppunt van de heuvel ook bereiken, zou je kunnen denken, daarna kunnen zij ook groen groeien. Storm en Mir hebben dat scenario doorgerekend. Het omslagpunt wordt in dat geval bereikt in 2050. Alleen: er is dan al veel te veel broeikasgas de lucht in gegaan om Parijs en maximaal twee graden opwarming nog te halen. Opgeteld 990 miljard ton CO2 teveel. Wachten tot meer landen ook toe zijn aan ontkoppeling tussen groei en uitstoot, heeft dus geen zin, constateren de onderzoekers.

Nog somberder wordt het beeld als Storm en Mir de koolstofcurve op consumptie baseren. Die lijn daalt helemaal niet, vlakt hooguit af na een inkomen van rond de 100.000 dollar per hoofd per jaar. Een helemaal onhaalbaar doel. Om daar te komen moet de wereldeconomie vijftig jaar lang met 3 procent groeien. Er is dus helemaal geen ontkoppeling van economische groei en de uitstoot van broeikasgassen, is de conclusie van Storm en Mir.

De overgang naar CO2-arme productie én consumptie zal dus veel sneller moeten, is uit de cijfers op te maken. De bomen groeien dan nu wel weer even tot de hemel, groen zijn ze bij lange na nog niet.

Lees ook: Hoogste niveau CO2 in de lucht sinds 800.000 jaar, volgens VN-rapport (oktober 2017)