De gaskraan kán dicht (maar niet zomaar)

1 Kan de gaskraan wel dicht?

Technisch: appeltje-eitje. Een druk op de knop en Groningen is morgen gasproducent af. Maar, en dat is een veel relevanter en eerlijker antwoord op de vraag, als de Nederlandse Aardolie Maatschappij (Nam) dat inderdaad zou doen, dan komen Nederlandse huishoudens massaal zonder energie te zitten. Gasfornuizen worden onbruikbaar, de verwarmingsketel valt uit. Fabrieken en energiecentrales die op gas draaien zouden daar trouwens geen last van hebben, want die draaien op een ander type aardgas, uit het buitenland. Aardgas uit het Groningerveld gaat alleen naar huizen (en naar kantoren en tuinders). In Nederland, en ook in België en Duitsland, vanwege handelscontracten, die pas na 2020 stapsgewijs gaan aflopen. Het is laagcalorisch gas, van een specifieke kwaliteit. Alle huizen (duurzame woningen uitgezonderd) zijn daar helemaal op ingericht, met hun apparaten en cv-ketels. Nederland wint nu jaarlijks 21,6 miljard kuub gas in Slochteren, nadat het vorige kabinet het oude winningsniveau van 48 miljard kuub drastisch verlaagde. Er lijkt nog wel een beetje rek in te zitten, maar volgens berekeningen van de landelijke aardgastransporteur GTS kan Nederland de Groningse winning nauwelijks verder verlagen zonder dat huishoudens dit merken. Vanwege de gasvraag van huizen zit Nederland voorlopig dus behoorlijk vast aan het Groninger gas.

2 Kunnen we buitenlands gas gebruiken?

Aanbod van aardgas uit Rusland, Noorwegen en andere landen is er zat. De gasvelden in de wereld zullen op termijn weliswaar leeg raken, maar voorspellingen van energieagentschap IEA laten zien dat er nog voor decennia lang aardgas in de bodem zit. Inkopen van aardgas is natuurlijk duurder dan het putten uit eigen voorraden. Maar het lijkt een snelle optie om van Slochterengas in huishoudens over te stappen op importgas. Nederland gebruikt nu immers al buitenlands gas in woonwijken, en bouwt bovendien al jaren aan een zogeheten gasrotonde, om de brandstof internationaal te verhandelen. Er liggen genoeg grote pijpen. Het gas kan zelfs in schepen arriveren, in vloeibare vorm.

Maar nee: de pakweg 7 miljoen huizen die met aardgas stoken en koken kunnen niet van vandaag op morgen gaan draaien op buitenlandse energie. Dat heeft weer alles te maken met de bijzondere ingrediënten van het Slochterenveld, de laagcalorische kwaliteit. Over de grens is gas hoogcalorisch en daarom ongeschikt voor het energiesysteem van Nederlandse huizen. Je kan het aardgas wel geschikt maken. Dat kan met een stikstofcentrale. Daar heeft Nederland er nu al meerdere van, zoals bij Ommen, Pernis en Wieringermeer. Maar bij extra import, waarschuwde kennisinstituut TNO, moeten er overal stikstofcentrales komen. Die moeten de kwaliteit van buitenlands gas zo aanpassen dat het identiek wordt aan dat van Groningen. Anders kunnen Nederlandse huizen er niks mee. Het duurt een jaar of vier om stikstofcentrales te bouwen en het kost honderden miljoenen. Een andere optie is alle cv-ketels vervangen of aanpassen. Ook dat zou een mega-operatie zijn. Bovendien: huizen moeten juist van aardgas af, omdat deze fossiele energiebron CO2 uitstoot, waardoor de aarde in alarmerend tempo opwarmt.

3 Een huis zónder gas: dat kan toch ook?

Er zijn alternatieven genoeg. Huizen kunnen, liefst op buurtniveau, maar solo kan ook, warm water uit de grond omhoog pompen. Die warmte kan met een elektrische pomp in huis nog wat verder in temperatuur stijgen, voldoende om de kamer mee te verwarmen. Een fornuis op aardgas kunnen bewoners ook vaarwel zeggen, want elektrisch koken kan met een inductieplaat. Als een energiebedrijf een diepe aardwarmtebron aanboort, dan kan dat genoeg energie opleveren voor hele stadsdelen. Dat gebeurt al, in steden als Utrecht, Amsterdam en Arnhem. Het mooie is: als er ergens een nieuwe buurt wordt gebouwd, dan kunnen de huizen aansluiten op zo'n warmtenetwerk, waar ook fabrieken restwarmte in kunnen stoppen die anders de lucht ingaat. Lastiger is het om oudere, bestaande woningen op aardwarmte te laten draaien. Die hebben dan een nieuw leidingensysteem nodig.

In Groningen ligt er ook zo'n plan klaar, om van het aardgas af te komen. Maar Groningen moet nog eens goed naar de risico's kijken. Voor het oppompen van aardwarmte moet geboord worden, net zoiets als bij aardgas. Het is uiteraard niet de bedoeling dat dit ook een risico op bevingen oplevert. Zo gemakkelijk is het dus nog niet, overstappen op een schone bron. Maar goed, er zijn nog andere mogelijkheden. Een huis kan ook helemaal op elektriciteit gaan draaien in plaats van op aardgas. 'Full electric' heet dat in jargon. Een dak vol zonnepanelen kan de stroom voor het huis in dat geval deels opwekken. Dit werkt wel alleen als een woning heel energiezuinig is, met uitstekende isolatie. In het beste geval nul-op-de-meter. Zo niet, dan vragen huishoudens samen extreem veel elektriciteit. Dat kunnen zonnepanelen nooit opwekken en Nederland heeft niet genoeg windmolens om de energie te leveren. Grote groepen 'full electric' huizen zouden er, zelfs met goede isolatie, voor kunnen zorgen dat vervuilende elektriciteitscentrales, op gas of steenkool, extra gaan draaien bij koud winterweer. Een oplossing kan zijn: een hybride warmtepomp. Dat is een ketel op stroom, die bij piekvraag toch nog even kan terugvallen op aardgas. Maar ja, dan kom je nóg niet helemaal van het gas af.

4 Groen gas dan maar?

Energiebedrijven zijn ook bezig met groen gas. Dat kan een alternatief zijn voor 'gewoon' aardgas uit Groningen. Groen gas wordt gemaakt van natuurlijke stoffen. Meestal mest. Onbruikbare stukjes van gewas bijvoorbeeld, zoals de punt van een suikerbiet. Of groente-, fruit- en tuinafval. Van de juiste mix van groenafval kunnen energiebedrijven en boeren in een vergister gas produceren: biogas. Dat kunnen huizen niet direct gebruiken, maar wel als de fabrikant de kwaliteit, de samenstelling en geur op peil brengt. Het zelf gebrouwen groene gas moet, net als bij gebruik van buitenlands aardgas, helemaal gaan lijken op de energie uit het Slochterenveld. Dan mag het gewoon de leidingen van het bestaande gasnetwerk in en kunnen huizen het gebruiken. Het grote probleem is dat er nog bijna geen groen gas is. Er zijn nog weinig producenten en de techniek is duur. Minder dan 1 procent van het Nederlandse gas is groen. Het is geen kandidaat om het dichtdraaien van de Groningse gaskraan op te vangen. Het lijkt vooralsnog een illusie dat dit snel verandert. De techniek is duur, producten zijn er nog weinig. Critici zeggen ook: haal niet al je energie uit mest, want dan zit je vast aan grootschalige bio-industrie.

5 En nu?

Het gevoel zegt: stop de bevingen, nu dicht die gaskraan - even aangenomen dat het bevingsprobleem hiermee verdwijnt. Dat kan, maar zeker niet zomaar. De consequenties ervan zijn enorm, nog even los van de gevolgen voor de Nederlandse schatkist. De belofte van VVD-minister Eric Wiebes (klimaat) om de winning bij Slochteren 'maximaal te verminderen' kan dus wel eens een complexe zoektocht worden. Niet de ruk aan de noodrem waar groepen Groningers nu op hopen. Ja, er zijn mogelijkheden. Maar het lijkt erop dat de pompen in Groningen alleen stilgelegd kunnen worden als er een radicale verandering komt bij de gebruikers: de huishoudens. In Nederland, en over de grens. In België en Duitsland zijn ze al begonnen met de voorbereidingen om straks zonder het Groningse gas te kunnen. Dat moet wel, want de leveringsverplichtingen die Nederland heeft, komen na 2020 te vervallen. De plicht neemt af met stappen van jaarlijks 10 procent. Voor de meeste Nederlandse huizen moet nog een keuze worden gemaakt.

Het snelste scenario zou zijn: allemaal overstappen op een gas dat niet uit Groningen komt. Omschakelen op buitenlands aardgas kan wel, maar alleen via een nationale ombouw van het energiesysteem. Ofwel door het importgas precies te laten lijken op de Groningse variant, via (extra te bouwen) stikstofcentrales. Of, andersom, door alle ketels en apparaten zo aan te passen dat ze op buitenlands, hoogcalorisch gas kunnen draaien. Ook geen misselijke operatie, technisch en financieel. Bovendien, behalve met Groningen heeft politiek Den Haag rekening te houden met 'Parijs', waar Nederland zich met de rest van de wereld ruim twee jaar terug committeerde aan een toekomst zonder fossiele energie. Helemaal schoon, zonder uitstoot in 2050. Daarvoor moet Nederland behalve aardgaswinning ook aardgasgebruik stoppen. In nieuwbouw, maar ook in bestaande huizen. Het ligt voor de hand dat woonwijken van het aardgasnet worden losgekoppeld. Duurzame warmtebronnen en schone elektriciteit zijn, in combinatie met energiezuinige bouw, een alternatief. Zelfs met ambitie gaat dat decennia duren, waardoor de werkelijke duurzame keuzes Groningen niet direct uit de brand kunnen helpen.

Zie verder in ons dossier over de weg naar een 'gasloos' Nederland: 

Afkicken van aardgas is nog niet eenvoudig

Wonen zonder aardgas is op dit moment nog duurder dan mét

Hoe we verslaafd raakten aan aardgas