Drie directeuren van musea over bloot in de kunst na #MeToo
Hoe gaan musea om met hun collectie na de discussie over #MeToo? Directeuren zijn mild over het bloot dat te zien is op de schilderijen in hun toonzalen.
Zeven blote nimfen te midden van waterlelies proberen Hylas te verleiden om in het water te komen. Het soft-erotische schilderij 'Hylas en de nimfen' van de negentiende-eeuwse schilder John William Waterhouse werd vorige week verwijderd uit de Manchester Art Gallery. De manier waarop de vrouwen waren afgebeeld, zou aanstootgevend zijn.
Na zeven dagen kwam het werk weer terug. De verwijdering bleek onderdeel van een kunstproject van Sonia Boyce en bedoeld om debat op te roepen. Dat is gelukt. Bezoekers vonden de ingreep belachelijk.
Moeten Nederlandse musea naar aanleiding van de #MeToo-discussie hun schilderijencollectie opnieuw tegen het licht houden en misschien wel schilderijen verwijderen? In Letter en Geest zaterdag betoogde kunsthistoricus Léon Hanssen van wel. En wat vinden museumdirecteuren zelf?
Laten hangen en gebruiken om een discussie te voeren
Ann Demeester, directeur Frans Hals Museum
"Ik vind het een verwarrende discussie, want #MeToo gaat over seksuele intimidatie tussen mensen. Schilderijen vallen niet lastig en plegen geen ongewenste intimiteiten. Schilderijen kunnen een afbeelding zijn van verboden perversie. Maar er wordt een handelingsbekwaamheid aan die schilderijen toegeschreven die bij mensen hoort."
Wordt u dan nooit ongemakkelijk van hoe vrouwen worden afgebeeld in de kunst? De jonge meisjes van Renoir bijvoorbeeld?
"Nee, daar heb ik geen last van, behalve dan dat ik de vrouwen van Renoir vaak vreselijk slecht geschilderd vind. Ik kijk naar kunst, niet naar porno. In de schilderijen van Rubens vind je veel non-functioneel bloot, maar in de zeventiende eeuw was er geen feministisch bewustzijn. Je kunt niet verwachten dat er uit die werken een gelijkwaardigheid van man en vrouw spreekt. De vrouw is de hele kunstgeschiedenis al een lustobject. Als je daar wat aan wilt veranderen, moet je driekwart van de kunst schrappen.
"Wat mij ook dwarszit is de redenering dat zo'n schilderij louter een mannenfantasie is. Dat is pas seksistisch. Hoezo mag ik dat niet aantrekkelijk vinden?"
Is er iets dat u wel aanstootgevend vindt?
"Sommige hedendaagse fotografie met een soft-erotische ondertoon. Maar zelfs met werken die er mensonterend uitzien moeten we voorzichtig zijn. Het kan best met respect voor het model, de muze, zijn gemaakt. Dan is ons oordeel als kijker irrelevant."
Tekst loopt door onder de foto
Jan Rudolph de Lorm, directeur Singer Laren
"De discussie die nu oplaait over #MeToo in de kunst is interessant en belangrijk. Mijn vrouw helpt als psychiater zorgverleners die onder meer trauma's hebben door seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ik neem dit onderwerp bloedserieus. Maar als ik kunstwerken tegen de meetlat van #MeToo leg, kan ik nog geen één voorbeeld noemen waarbij er sprake is van grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik."
Er hangen anders op dit moment wel enkele vrouwelijke naakten in Singer.
"Er is niets mis met vrouwelijk naakt, ook niet met erotisch vrouwelijk naakt. Kunst is een spiegel van onze ziel, onze gevoelens en herinneringen. Uit eigen ervaring weet ik dat vrouwen over het algemeen wat vanzelfsprekender naar vrouwelijk naakt kijken. Mannen lijken zich er vaak minder raad mee te weten in het museum. Ik vermoed uit schaamte."
En als er nou wel een schilderij is waar een naar randje aan zit?
"Ik zou het niet weghalen, maar juist laten hangen en het schilderij gebruiken om een discussie te voeren. Je zou het dan wel in een context moeten brengen. Het Centraal Museum stelt nu werk tentoon van Pyke Koch, die nazi-sympathieën had. Ik vind het goed dat ze hem laten zien, maar dan wel met het verhaal erbij. Voor de Brigitte Bardot die wij op een tentoonstelling hebben hangen, ga ik nu een aangepast tekstbordje maken."
Alles mag in de kunst?
"Een werk dat oproept tot geweld, verkrachting bijvoorbeeld, zou ik niet in een openbare ruimte hangen. Hoewel je daarmee in bepaalde gevallen juist kunt laten zien wat niet in de haak is. Het hangt van de context af."
Tekst loopt door onder de foto
Harry Tupan, algemeen directeur Drents Museum
"Als we een plan hebben voor een tentoonstelling praat ik altijd met de conservator over de thematiek, het effect op bezoekers en de maatschappelijke relevantie. Maar één ding staat daar altijd boven: de artistieke vrijheid. Een kunstenaar moet signaleren, anticiperen op ontwikkelingen en, soms, choqueren. En je wilt een artiest niet in zijn opvattingen belemmeren."
Werpt #MeToo een nieuw licht op de schilderijen in het museum? Het zijn wel bijna altijd vrouwen die naakt zijn.
"Als museum wil je verhalen vertellen. De ene keer vertelt een schilder een verhaal aan de hand van een huis, de andere keer door middel van een naakt. Het vroegste beeld uit de geschiedenis is trouwens een naakte vrouw: de Venus van Willendorf. We hebben overigens ook hele rijen met mannelijke naakten in huis, hoor. We moeten enorm oppassen met moraliseren. Want straks komt er een discussie over bijvoorbeeld religie en wat zouden we dan met religieuze schilderijen moeten doen? Ik zou niet graag de scherprechter willen zijn van wat wel en niet mag."
Is er een grens aan wat een museum kan tonen?
"Dat weet ik niet. Er zijn kunstenaars die heel nare dingen tonen, maar daar wel wat belangrijks mee vertellen. Is dat dan verkeerd? Welnee! Wat ik ook een interessant aspect vind: een schilderij is niet echt, het is tweedimensionaal en van verf. Dat maakt het nog wat ingewikkelder. Ik wil niemand te kort doen, maar de kunst ook niet."