Direct naar artikelinhoud

Ze zijn er wel degelijk: vrouwelijke islamitische predikers

Een gebedsklasje onder leiding van een vrouw in de Blauwe Moskee in Amsterdam. Foto uit het boek 'Bekeerd'.Beeld Saskia Aukema / Zazquia

Islamitische prediksters zijn er wel, maar ze hebben geen behoefte aan een formele rol als geestelijk leider, blijkt uit een onderzoek.

In de krant of op tv kom je ze niet snel tegen, maar ze zijn er wel: vrouwen met religieuze autoriteit in de islamitische gemeenschap. Onderzoeker Sahar Noor promoveert later deze maand op het onderwerp aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Voor haar onderzoek sprak ze met bijna zestig islamitische vrouwen en enkele mannen in Nederland en Vlaanderen.

Dertien van hen noemt ze 'religieuze autoriteiten': zeven van huis uit islamitische vrouwen, en zes tot de islam bekeerde vrouwen. Zij geven lezingen over de islam, richten 'zustergroepen' op - studiekringen voor islamitische vrouwen - of organiseren anderszins religieuze activiteiten.

Bij het predicaat 'autoriteit' hoort meteen een 'maar', zegt Noor. "Ik gebruik de term autoriteit, maar die term hanteren de vrouwen die ik heb gesproken zelf niet. Zij noemen zich 'verkondigers'. En zeggen dat ze slechts kennis verspreiden, met als doel het ontwikkelen van vrome burgers."

Ze zeggen dat hun kennis beperkt is, en dat 'Allah het het beste weet'. Zo downplayen de vrouwen hun religieuze invloed
Onderzoeker Sahar Noor

Downplayen

Islamitische prediksters besluiten hun lezingen vaak ook door met tranen in de ogen te zeggen dat hun kennis beperkt is, en dat 'Allah het het beste weet'. Zo downplayen de vrouwen hun religieuze invloed, schrijft Noor. Terwijl de kennis van sommige vrouwelijke autoriteiten niet onderdoet voor die van imams en andere mannelijke geestelijken. De term 'imam' is gereserveerd voor een geestelijke die het gebed leidt, van oudsher een man. In Duitsland, Zweden en de Verenigde Staten zijn er enkele prediksters die dat ook doen, maar Noor kwam hier geen vrouwen tegen met die ambitie.

Vanwaar die bescheidenheid? Een vrome islamitische vrouw is sowieso bescheiden. Ook ligt vrouwelijk leiderschap gevoelig: een deel van de moslims is erop tegen dat een vrouw godsdienstles geeft zonder daar de nodige theologische scholing voor te hebben gevolgd. Die scholing hebben ze vaak niet omdat een vrouw niet zonder mannelijke medereiziger naar het buitenland mag, waar de opleidingsinstituten zich bevinden. Enkele prediksters uit het onderzoek raakten dan ook in de clinch met hun echtgenoten over hun religieuze activiteiten.

"Ben je nu sjeik geworden?", kreeg een van hen van haar man te horen. Ook hebben de vrouwen te maken met wantrouwen vanuit moskeebesturen - daarover zegt een predikster: "Het is een mannenwereld".

De term 'imam' is gereserveerd voor een geestelijke die het gebed leidt, van oudsher een man

Uitsluitsel

In de Koran is niets te vinden dat uitsluitsel geeft in de discussie, zegt Noor. "Uit andere geschriften blijkt dat Aïsja, een van de vrouwen van de Profeet Mohammed, voor mannen én vrouwen heeft gepredikt. Maar de mensen die er op tegen zijn baseren dat meestal op een concept in de islamitische traditie, 'awra'. Een bepaald deel van het lichaam van vrouwen mag niet gezien worden door mannen, omdat het mooi is en seksueel opwindend. De een rekent de stem van de vrouw daartoe, de ander zegt dat het om de handen of het gezicht gaat. Het hangt ervan af welke islamitische wetsschool je volgt."

Die theologische discussie is een van de redenen dat de namen van de vrouwen in het onderzoek zijn geanonimiseerd. "Maar", zegt Noor, "Je moet de gevoeligheid ook niet overschatten. Respondenten in een kwalitatief onderzoek komen doorgaans anoniem aan het woord, omdat ze in detail vertellen over hun persoonlijk leven. Dat speelt hier, zeker omdat het om religie gaat, ook mee. Een van de vrouwen is bijvoorbeeld heel kritisch op de mannelijke imams, ze vindt dat ze niets weten over de Nederlandse maatschappij."

'Dahlia' (63): Het is een mannenwereld

'Dahlia' is een 63-jarige Nederlandse predikster. Als kind van Indonesische migranten kreeg ze een islamitische opvoeding en wist ze al vroeg dat ze 'Allah wilde leren kennen en de Koran bestuderen'. Daarvoor ging ze naar Caïro, Egypte. Ze studeerde er eerst Arabisch aan de American University, en vervolgens sharia aan een van de meest prestigieuze islamitische instituten ter wereld, de Al-Azhar universiteit.

Het is een proces, maar langzamerhand gaan de moskeedeuren voor me open
'Dahlia', een Nederlandse predikster

Nu preekt ze in vrouwengroepen en moskeeën, voornamelijk voor vrouwen. En ze moedigt andere prediksters aan om dat ook te doen. 'Het is een mannenwereld', zegt ze in het onderzoek. Door haar preken van uitgebreide bronverwijzing te voorzien wist ze op den duur het vertrouwen te winnen van de imams.

'Het is een proces, maar langzamerhand gaan de moskeedeuren voor me open.'

De theologische kennis van Dahlia is zo groot, zegt onderzoeker Sahar Noor, dat ze islamitische regels kan herinterpreteren voor de Europese context. "Zij weet precies wanneer de uitzonderingen op de regel gelden. Maar ze blijft een heel conservatieve vrouw. Ze doorbreekt de regels niet, ze past ze aan."

'Hagar' (43): Ik conformeerde me onkritisch

'Hagar' (43) bekeerde zich op haar zeventiende tot de islam, en trouwde met een Marokkaans-Nederlandse man. Ze ging een hoofddoek dragen, met daaronder een verhullend gewaad. En vervolgens ook een nikab, een gezichtssluier. In 2003 richtte ze een vrouwengroep op, gaf ze lezingen, onder meer in het vrouwengedeelte van een moskee. Ze hield haar gehoor de strikte regels voor zoals die volgens haar golden.

Toen ze al bijna twintig jaar een hoofddoek droeg, zag ze een documentaire over een vrouw die besloot haar hoofddoek af te doen. Had ze het wel juist? Bij nader inzien vond ze dat ze zich 'onkritisch geconformeerd' had aan een gebruik van haar schoonfamilie. Ze staat nog achter haar keuze voor de hoofddoek. Maar soms vraagt ze zich af of ze 'oprechter' zou zijn als ze hem eerst afdoet, en dan bewust weer opdoet, maar dan echt uit aanbidding voor Allah. Uit de interviews met 'Hagar' is volgens onderzoeker Sahar Noor goed te zien hoe een streven naar vroomheid kan ontwikkelen. "Het is work-in-progress, waar je van je wieg tot je dood aan werkt. Zij heeft haar hoofddoek opgehouden, maar besloten om de nikab af te doen."

Misschien is het niet wat in het Westen idealiter als 'emancipatie' wordt gezien. Maar deze vrouwen eisen hun religieuze rechten op
Onderzoeker Sahar Noor

'Zahra' (31) De koranleraar was onbekwaam

'Zahra' (31) groeide op in Antwerpen, als kind van Marokkaanse ouders. Ze ging vaak naar de moskee, waar de vrouw van de imam een studiegroep voor vrouwen had opgericht. Toen ze verhuisden naar een dorp, bleek dat de plaatselijke moskee weinig deed voor kinderen. De koranleraar was 'onbekwaam', volgens Zahra. Dus gingen zij en haar zus zelf lesgeven. 'Het was niet zo'n succes, weet je, de mentaliteit van de mannen daar ... ze waren zo moeilijk. Je had geen plek voor jezelf. Ze onderbraken je les en kwamen regelmatig checken wat je de kinderen aan het leren was. We hadden niet het gevoel dat het onze klas was en dat wij de leraren waren. En er was niets voor vrouwen en meisjes. Als meisjes ouder werden, mochten ze niet meer naar de moskee van hun ouders, omdat er gemengde klassen waren.'

De zusjes begonnen hun eigen moskee. Onderzoeker Sahar Noor: "Dat terwijl haar moeder nog analfabeet was. Een hele stap, als je weet dat de eerste generatie het huis niet uitkwam. Misschien is het niet wat in het Westen idealiter als 'emancipatie' wordt gezien. Maar deze vrouwen creëren hun eigen ruimte, en eisen hun religieuze rechten op."