Waarom melkveehouders sjoemelen met aantallen

Je kunt uitgaan van het goede in de mens en van het slechte in de mens, aldus Tjirk van der Ziel. In het eerste geval overtreedt een boer uit wanhoop de regels, in het tweede geval uit winstbejag. Als je het hem vraagt, zegt Van der Ziel, spelen bij de recente gevallen van fraude in de agrarische sector, beide een rol.

Van der Ziel is economisch geograaf en ruraal socioloog. Hij doceert aan de Christelijke Hogeschool Ede en doet onderzoek naar veranderingen op het platteland en naar de verhouding tussen mens en natuur en die tussen stad en platteland.

Over het slechte in de mens, waarbij de boer het onderste uit de kan wil hebben en bereid is daarvoor te frauderen, kan Van der Ziel kort zijn. "In elke sector heb je vrije vogels. Je vindt ze onder bankiers en projectontwikkelaars en ook onder boeren."

Systeemprobleem

Maar er zijn ook boeren, zegt Van der Ziel, die weliswaar de regels overtreden maar in wezen niet kwaadwillend zijn. "Het water staat hen aan de lippen." De boeren maken deel uit van een systeem waarin zij veel moeten produceren en daar een schamele vergoeding voor krijgen.

Van der Ziel wijst op een open brief die een groep Vlaamse boeren eind vorig jaar schreef aan de supermarkten en die in de Belgische media veel aandacht kreeg. In de brief schreven zij: 'Wij produceren met veel liefde en inzet uw verse groenten, maar zien die verkocht worden in uw winkels tegen hoge prijzen met een zeer grote marge tussen boerenprijs en consumentenprijs.' Voorbeelden hadden de boeren ook: van de 1,45 euro die prei kost bij de Aldi krijgt de boer 20 cent en van de 2,49 euro die bij Delhaize voor een rode kool moet worden neergeteld gaat 19 cent naar de boer. De brief eindigde met een hartenkreet: 'Ja, wij begrijpen dat eender welk grootwarenhuis een zekere winstmarge wil en moet draaien, maar idem dito geldt voor ons: ook wij willen een bestaan hebben via een leefbaar inkomen!'

Van der Ziel: "Dit voorbeeld gaat over groente van akkerbouwers, maar voor de zuivel van melkboeren geldt in wezen hetzelfde." Nederlandse melkboeren krijgen ongeveer 40 cent voor een liter melk, die in de supermarkt al gauw het dubbele kost.

Massaproduct

"Onze boeren maken een massaproduct voor de wereldmarkt, waar een lage prijs voor wordt betaald. Dat is overigens van harte aangemoedigd door de boerenstandsorganisaties, die de boeren een worst voorhielden: Japan zou ons vlees willen, China onze melk, de wereld lag open. Maar ondertussen werd de landbouw een industrie en de boer werd geduwd in de rol van ondernemer die moet streven naar schaalvergroting en efficiëntie."

Je dwingt met die ontwikkeling misschien bewondering af, zegt Van der Ziel. Vorig najaar schreef National Geographic bewonderend over dat kleine landje dat de wereld voedt en waar de boeren immense landbouwmachines hebben. "Maar op termijn is het systeem onhoudbaar. Je loopt tegen de ecologische grenzen aan. En je creëert tussen de akker van de boer en het bord van de consument een ongrijpbare keten van anonieme partijen."

Dat laatste draagt volgens Van der Ziel bij aan afnemend begrip van burgers voor boeren, en het komt de motivatie en het verantwoordelijkheidsgevoel van boeren niet ten goede. "Zorgvuldig produceren is gemakkelijker als je precies weet voor wie je het doet. Je weet dan ook precies wie je schaadt als je je niet aan de regels houdt. Omgekeerd geldt dat bekend is dat consumenten best meer willen betalen voor een product waarvan precies bekend is wie het heeft gemaakt."

Terugbewegen

Uit de lange, anonieme voedselketen stappen is alleen bepaald niet simpel. "Ik heb zelf ervaring met het opzetten van een eigen coöperatie", zegt Van der Ziel. "Dat is een lange weg. Maar het is wel mogelijk, je kúnt als boer omschakelen en terugbewegen."

Waarom dat weinig gebeurt? "Ik zie veel passiviteit onder boeren", zegt Van der Ziel. "Gelaten geven ze zich over aan het systeem. Maar als je daarin vastloopt, moet je niet gaan rommelen maar samen met anderen een vuist maken." Zoals de Vlaamse boeren, die met hun brief een signaal afgaven. "Het probleem is dat boeren eenlingen zijn geworden", zegt Van der Ziel. "Ze zien voornamelijk hun adviseurs en leveranciers en zijn losgekoppeld van de regio en de klant. Dan denk je vanzelf meer en meer aan alleen je eigen belang."

Dat gezegd hebbende benadrukt Van der Ziel dat het overtreden van regels altijd een keuze blijft en niet goed te praten is. "Wel kunnen aan die keuze heel verschillende motieven ten grondslag liggen. Die nieuwste fraude met registratie van dieren lijkt zo grootschalig dat er haast wel iets anders aan de hand moet zijn. Laten we eerst verder onderzoek afwachten voor we boeren publiekelijk veroordelen. De boeren hebben nu hun imago tegen en het publiek huilt mee met de wolven."

Lees meer over landbouwfraude:

Rustig inwerken is er niet bij: boerendochter Carola Schouten moet direct distels rooien. Het ene boerenschandaal volgt het andere op, met de koeienfraude van deze week als dieptepunt. Brengt de minister frauderende boeren in het gareel?

Eerder deze week schreven we een analyse over de melkveefraude. Alweer omzeilen agrariërs regels, nu bij het registreren van melkkoeien.

Vorige maand kwam een ander geval van fraude in de agrarische sector aan het licht. Door stiekem bermen aan hun perceel toe te voegen, kunnen boeren meer mest kwijt en krijgen ze meer EU-subsidie.

In ons commentaar pleitten we daarom voor drastische maatregelen: We moeten het landbouwstelsel en alle subsidies herzien