Een signaal van wijsheid uit Turkije

Het Turkse Constitutionele Hof wees een verzoek af van een groep Turkse moslims. Hun verzoek: geef ons toestemming om te bidden in die eeuwenoude Hagia Sophia.

Heilige wijsheid, dat is de betekenis van Hagia ­Sophia: de trotse kroningskerk die Mehmet II na de ­verovering van Byzantium en haar hoofdstad Istanbul (1453) van minaretten voorzag en inwijdde als moskee. Op zijn beurt maakte Atatürk dat begin vorige eeuw weer ongedaan. De kerk/moskee werd een neutraal ­museum. 

Tot op de dag van vandaag ligt de bestemming van deze plek gevoelig. De groep Turkse moslims moet gedacht hebben dat het huidige geestelijke klimaat in Turkije hun gunstig gezind was. Ze verwezen bij hun verzoek om in de Hagia Sophia te mogen bidden naar de vrijheid van godsdienst. Gaat niet gebeuren, oordeelde het Hof in een wijs besluit. De rechters doorzagen de ­actie, die alle trekken had van een poging tot provocatie. Bidden kan op allerlei locaties, stelde het Hof. Religie als voorwendsel om macht te etaleren: een opstapje op de apenrots van prelaten en mullahs, zo moeten de rechters hebben gedacht.

Ik las het bericht en er schoten me onwillekeurig twee zaken door het hoofd: woorden van Jezus, en de Europese godsdienstoorlogen in de zestiende en zeventiende eeuw.

Religievrede

Eerst dat laatste. In die tijd van godsdienststrijd kwam er in Frankrijk een stroming op die zich ‘les politiques’ noemde. Aanhangers van deze stroming legden, met hun verlangen naar burgerlijke vrede, de basis voor het denken over religieuze tolerantie en de scheiding tussen kerk en staat. Iedere fanaat een beetje terug in zijn hok om zo de politieke vrede te dienen, daar kwam het in de praktijk op neer. Willem van Oranje is vaak tot die stroming gerekend en deels is dat terecht. Aan de ­andere kant was zijn behoefte aan religievrede niet ­alleen ingegeven door politiek, maar ook door een diep gelovig besef: echte religie laat de ander de ruimte. De intimiteit van het geloof staat geen geweld toe.

Dan die woorden van Jezus. Het doet er niet toe, zei hij, of je God aanbidt in het heilige Jeruzalem of het ­onaanzienlijke Samaria: het gaat om de innerlijke houding en om oprechtheid. Waarmee hij nationalisme en religieuze pretenties een stevige duw gaf.

Bombastisch tromgeroffel

In het Turkije van Erdogan beslist het hoogste rechtscollege opvallend genoeg in diezelfde geest. ­Bemoedigend, vind ik. Een signaal van wijsheid in een wereld vol religieus bombastisch tromgeroffel. Hier uit zich een bezonnenheid die ook ver te zoeken is als een kardinaal een gerespecteerd politicus hyperindividualist noemt, en als deze politicus op zijn beurt – met ­gevoel voor timing en marketing – via een openbare brief de kerk de rug toekeert door haar een tik na te ­geven, vanwege inderdaad afschuwelijk misbruik van kinderen.

Religie is een gevoelige aangelegenheid. Ze laat zich gemakkelijk misbruiken en verknopen met morele ­superioriteit en macht. Laten we hopen dat de verbinding tussen praktische politieke wijsheid en religieuze innerlijkheid elkaar weer snel gaan vinden. Wie weet, misschien was het dat volstrekt atypische geluid van het Turkse Constitutionele Hof dat daarin onverwachts de weg wijst.

Filosoof Welmoed Vlieger (1976) studeerde wetenschap van godsdienst en levensbeschouwing, en ook wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Lees hier haar eerdere columns.

Lees ook:

Als zelfontkenning de moraal gaat bepalen is het gedaan met de naastenliefde

Een moraal die door zoveel priesters is gecorrumpeerd: terwijl een kerk het moet hebben van geloofwaardigheid en morele autoriteit. Geen wonder dat de kerk als instituut ernstig wankelt. Is haar moreel gezag nog te herstellen?