Ex-moslima Fatima el Mourabit ontvluchtte haar benauwde Veluwse milieu

Tegen het decor van een rumoerig hoofdstedelijk café doet Fatima el Mourabit (42) haar verhaal. In het spoor van meer ongelovigen die het te benauwd werd op de Veluwe, kwam ze naar Amsterdam, waar de vrijheid lonkte, vertelt ze. "Met een verschil: ik verliet geen gereformeerd milieu, maar het islamitische geloof."

Ze merkte als kind weinig van de geloofsregels. Tot in de jaren negentig de Saudische islam via cassettebandjes en videotapes zijn invloed ging uitoefenen op Marokkaanse imams. Plots mocht ze van alles niet meer, vertelt El Mourabit. "Niet meer naar feestjes, niet meer naar de bioscoop, niet meer naar het theater."

Jarenlang droeg ze een hoofddoek, bad ze vijfmaal daags en probeerde ze vroom te leven. Tot de twijfel won en ze van haar geloof viel. Thuis durfde ze dat niet te vertellen. Ze zocht op internet vergeefs naar lotgenoten. "Ik had wel ongelovige vrienden, maar die hadden geen islamitische achtergrond. Dat was eenzaam."

Jouw dochter

Toen ze langzamerhand uit de kast kwam, zoals ze het noemt, volgden er lastige gesprekken met haar moeder. Met een zucht: "Het was een lange weg. Ik probeerde haar uit te leggen hoeveel pijn het mij deed dat ze niet met mij over straat durfde te lopen, omdat ze vindt dat ik niet gepast gekleed ga. 'Ik ben wel jouw dochter', zei ik dan."

Haar moeder deed verwoede pogingen om háár gevoelens duidelijk te maken. "'Het gaat mij niet om de mensen, maar dat ik je, als ik straks dood ben, niet tegenkom in het paradijs'. Nu ontroert het me, zie ik de liefde erin. Maar destijds kwam het op mij over alsof ze me wilde terugwinnen voor het geloof. Ik ging dan uit mijn dak: 'Mijn bloedeigen moeder neemt me niet serieus!'. Heel ongezellig was dat."

Er volgde nog een coming-out: ze kwam op de cover van het magazine van De Telegraaf te staan, en gaf een interview als ex-moslim. "Daarop belden mensen bij mijn ouders in Ede aan, om te vragen wat er in godsnaam met mij aan de hand was. Mijn moeder hing snikkend aan de lijn. 'Wil je me soms dood hebben? Wil je je op mij wreken?' Ja, waar begin je dan, met zo'n emotionele reactie? Hoe moest ik mijn ouders duidelijk maken dat het erom gaat dat ik mijn gewetensvrijheid heb?"

Nare verhalen

Niet lang daarna begon het Humanistisch Verbond met ontmoetingsavonden voor vrijdenkers met een islamitische achtergrond. Daar vond ze de lotgenoten die ze jaren eerder al had willen leren kennen. Intussen is El Mourabit de voorzitter van het Platform Nieuwe Vrijdenkers. In die hoedanigheid geeft ze per oktober de cursus Losing my religion. In vier avonden worden ervaringen uitgewisseld, dilemma's besproken. "Ik hoop dat het voor anderen makkelijker is. Dat als ze mij zien, ze weten dat ze niet alleen zijn.

"Mijn jongste dochter loopt tijdens de ramadan gewoon in haar naveltruitje met een flesje water over straat. Zij voelt die afkeurende blikken niet. Dat maakt me heel gelukkig. Maar ik hoor ook geregeld nare verhalen van jonge mensen, die denken dat ze de enige zijn, heel ongelukkig zijn. Potverdorie, denk ik dan, het bestaat gewoon nog, die ongeschreven regels, die groepsdwang. Veel afvallige moslims durven het niet met hun familie te delen. Soms zijn het mensen die in het dagelijks leven een hoge functie bekleden, een studie hebben afgerond, een woning bezitten en leuke vrienden hebben. Kun je nagaan."

Toch zou ze ook niemand aanraden om het de ouders te vertellen. "Absoluut niet", zegt El Mourabit. "Dat zou heel onverantwoord zijn. Laatst hoorde ik dat er thuis met stoelen werd gegooid toen iemand het vertelde. Ik heb me in het begin ook bedreigd gevoeld. Mijn vader zei in een telefoongesprek: 'Allah zal je doden'. Op dat moment kon ik in mijn angst niet helemaal inschatten of hij het echt aan God zou overlaten, of dat hij het misschien zelf zou doen."

Vechtmodus

Behalve met haar familie zat ze ook een tijdje in de knoop met zichzelf. "Ik was zo gericht op wat ik níet wilde in mijn leven. Doordat ik alles had verbannen, kreeg ik een burn-out. De vragen van de psycholoog die me er weer bovenop heeft geholpen luidden: Wie is Fatima eigenlijk wél? Wat wilde ik toevoegen?

"Ik begrijp het heel goed als je je moeder geen pijn wilt doen. Zelf dacht ik heel lang: heerlijk, ik heb mijn familie niet nodig. Maar na een tijd begon het toch te knagen. Tijdens de feestdagen, als iedereen bij familie was. Of als ik een vriendin zag die leuk was met haar moeder - dat stak me gewoon."

Om haar heen zag ze generatiegenoten die het anders aanpakten. Zo ging actrice Nazmiye Oral met haar moeder het toneel op. In de voorstelling 'Niet meer zonder jou' gaan de vrijgevochten dochter en traditionele moeder een nietsontziend gesprek aan. En een Turks-Nederlandse jongen liet zich door zijn ouders meenemen naar de dokter, de imam, en de psycholoog. (Dat drietal kwam los van elkaar tot dezelfde conclusie: niet hij, maar zijn ouders hadden hulp nodig.)

"Ik begon me af te vragen waarom ik thuis de deur heb dichtgegooid. Ik ben na een hoop ellende uit de vechtmodus gekomen, en ervaar nu dat de tegenstelling familie versus ongeloof, of familie versus jezelf, maar schijn is. Je niet hoeft te kiezen tussen het een of het ander. Mijn tantes weten het nu ook en ik ben nog steeds hun lieverdje. Daar gaat het om, uiteindelijk."

Ze heeft één dringend advies: praat met anderen die hetzelfde hebben meegemaakt. "Daarmee wil ik niet zeggen dat je naar ze moet luisteren. Spreek met verschillende mensen, overweeg hun verhalen, en besluit vervolgens wat je zelf wilt doen. Ieders verhaal is anders, en er is dus ook niet één pad." 

Lees ook:

'Ik geloof niet zoals jij, maar we willen precies hetzelfde'

Ouder en kind vertellen over de rol van de islam in hun leven. Hoe anders zijn ze? In deel negen van een serie: actrice en schrijfster Nazmiye Oral en haar moeder Havva.