Tentoonstelling wil een brug slaan tussen oosters en westers boeddhisme

Een veelkleurig gordijn scheidt de tentoonstelling in de Nieuwe Kerk van de entreeruimte. De kleuren zijn niet toevallig gekozen. Het is het blauw, wit, rood en groen van de Tibetaanse gebedsvlag – in Tibet is een belangrijke stroming van het boeddhisme ontstaan.

Achter het gordijn kijkt het publiek recht in de ogen van een hert en een boom. Het hert is met glas versierd, de boom is gemaakt door de Chinese kunstenaar Ai Weiwei. De boom en het hert hebben een specifieke betekenis. “Ze zijn de basis van de inzichten van Boeddha, de geestelijke leider van het boeddhisme”, zegt Siebe Tettero, vormgever van de tentoonstelling. “De boom staat voor meditatieplaats en het hert verwijst naar verleiding en hebzucht. Boeddha gaf de eerste uitleg over zijn inzichten in een hertenpark.”

Yoko Ono

De vijf levensfases van het leven van Boeddha staan in de tentoonstelling centraal. Geboorte, ommekeer, verlichting, eerste leerrede en overlijden worden uitgebeeld door allerlei religieus getinte kunstwerken. Beelden van Boeddha, oude reliëfs, borduursels. Ook is er moderne kunst. De samenstellers zijn zeer ingenomen met een werk van Yoko Ono, weduwe van Beatles-zanger John Lennon. Haar ‘Three Mounts’, drie bergen zand, verwijst naar de geboorte van Boeddha.

Maar de expositie is ook interactief. Er liggen voor bezoekers matjes klaar om te mediteren. “Dat helpt mensen innerlijke rust te vinden”, zegt Paul van der Velde, hoogleraar Aziatische religies. Veel mensen in het westen associëren boeddhisme direct met meditatie, maar dat is volgens Van der Velde de westerse uitwerking. In Azië neemt meditatie een veel minder belangrijke plaats in, aldus Van der Velde.

Hij wijst er ook op dat oosterse volgelingen het boeddhisme als religie zien, terwijl de westerse wereld het boeddhisme meer opvat als een levenswijze. Van der Velde: “In het Oosten kijken mensen vooral naar hoe ze terecht komen in een volgend leven. Het uiteindelijke doel is de verlichting. Dat kan door positief karma, door wat je verdient op basis van goed gedrag. Verlangens worden opzij gezet. In het westen betekent ‘verlichting’ dat door meditatie een bepaalde rust bereikt wordt in hun alledaagse leven.”

Bij de tentoonstelling wordt dat verschil niet belicht. “Alles loopt door elkaar, de tentoonstelling is ook niet per se bedoeld voor westerse of Aziatische boeddhisten”, legt Paul Mosterd uit. Inmiddels, constateert wetenschapper Van der Velde, wordt trouwens ook in het oosten mediteren populair. “Ook daar neemt de stress bij mensen toe. Zij proberen net als westerlingen daarvan af te komen. Aziaten zien dat hier veel wordt gemediteerd, met boeddhisme als uitgangspunt. Dat nemen zij nu soms over.”

De basis

De makers willen met de tentoonstelling ‘terug naar de basis’, zoals ze het noemen. Het verhaal wordt verteld van Boeddha uit de tijd dat de verschillende stromingen van het boeddhisme nog niet bestonden. Ze wilden zo veel mogelijk aansluiten bij mensen met een boeddhistische leefstijl. Daarom hebben ze zich laten adviseren door het instituut voor mindfulness en de Boeddhistische Unie Nederland.

Bij de opzet hebben de makers ook rekening willen houden met de diversiteit in het publiek. Overtuigde boeddhisten, maar ook mensen met een geringe kennis van deze religie moeten aan hun trekken komen. Mosterd: “We willen een vertaalslag maken van een geloof dat al heel oud is naar moderne kunst. Dat moet goed gebeuren, en we verwachten een zeer gemengd publiek. Het is logisch dat mensen die weinig weten over het boeddhisme niet zitten te wachten op heel veel beelden uit de verschillende fases van het leven van Boeddha. Zij zien het verschil niet per se, maar voor het boeddhistische publiek is dat juist interessant.”

Het uitgangspunt van de expositie is het laatste leven van Siddhartha, zoals de boeddhistische leider heette voordat hij tot verlichting kwam. Ook daarin zit een verschil tussen west en oost. Anders dan westerse boeddhisten, hechten oosterse boeddhisten juist veel waarde aan zijn eerdere levens. Dat is hun referentiekader, zegt Paul van der Velde. “Bij alles wat ze doen is hun vraag: hoe pakte Boeddha dat aan in zijn vorige levens? In het westen worden die vorige levens veel minder serieus genomen. Ze worden afgedaan als sprookjes of als kinderverhalen.”

Klankwereld

Bij de tentoonstelling is er niet alleen iets te zien, of te doen, maar er zijn op de achtergrond ook geluiden te horen. Die zijn speciaal gemaakt voor deze tentoonstelling. “De muziek bestaat uit natuurlijke geluiden die in eerste instantie niet per se opgemerkt hoeven worden. Het is een klankwereld waar stilte net zo goed bij hoort”, legt de maker van het stuk, Salvador Breed, uit. “Dit verwijst naar de stilte in de stadia van Boeddha, maar ook naar de stilte in jezelf.” Het stuk duurt een uur en bestaat uit vijf hoofdstukken. Ook Breed is uitgegaan van boeddhisme in het algemeen, niet van een oosterse of een westerse variant. De componist: “Ik heb geen rekening gehouden met de verschillende stromingen in het boeddhisme. Het stuk gaat vooral over de inhoud en de kern van de leer.”

Dat het stuk geen aandacht besteedt aan de verschillen binnen het boeddhisme, is begrijpelijk volgens Van der Velde. Want alle stromingen van het boeddhisme hebben ondanks al hun verschillen ook twee dingen gemeenschappelijk. Van der Velde: “Ten eerste vinden ze allemaal dat hun boeddhisme het ware boeddhisme is. Ten tweede verwijzen ze allemaal naar het leven van Boeddha als groot ideaal. En juist dat komt in de tentoonstelling uitvoerig aan de orde.”

De tentoonstelling is te zien in de Nieuwe Kerk tot en met 3 februari. Zie voor meer informatie: www.nieuwekerk.nl

Dalai lama: Langer leven, meer seks

De tentoonstelling in de Nieuwe Kerk werd geopend door de dalai lama, de geestelijk leider van het boeddhisme. In een volle Nieuwe Kerk hield hij ‘een dialoog’ over robots en technologie en een over ouderdom en dood. Hiervoor ging hij in gesprek met hoogleraren, scholieren en wetenschappers.

Hij beantwoordde ook vragen van deelnemers. Op de vraag ‘wat vindt u ervan als u langer zou leven’ antwoordde de dalai lama: “Hoe langer we leven, hoe meer seks we kunnen hebben”. Het publiek reageerde met hard gelach. Juist de dag ervoor had de dalai lama een korte ontmoeting gehad met slachtoffers van misbruik door boeddhistische leraren. Zij drongen er bij de geestelijk leider op aan het misbruik aan te pakken. Later kwam de dalai lama daar op verzoek van de pers nog even op terug. Op de vraag hoe hij terugkeek op de ontmoeting, zei hij: “Ik vond het een goed gesprek en ik heb al eerder gezegd dat ik het misbruik ga aanpakken.”