Eindelijk één katholieke kerk in China

Toen enkele studenten van het seminarie van Shijiazhuang onlangs tot priester werden gewijd, stootte Paul Han weer eens op de absurditeit van de katholieke kerk in China. De meeste seminaristen kregen hun wijding van de officiële bisschop, erkend door Peking. Maar één seminarist, opgegroeid in de ondergrondse kerk, mocht daar van zijn ouders ­onder geen beding aan meedoen. Hij moest per se gewijd worden door een ondergrondse bisschop, die al jaren in huisarrest zat.

“We moesten wachten tot het donker, en dan stiekem door de tuin sluipen naar de woning van de bisschop, voor een wijding in het geniep”, vertelt Paul Han (49), priester en leraar aan het seminarie van Shijiazhuang, in de Noord-Chinese provincie Hebei. “Een week ­later is die seminarist wel naar de officiële wijding van zijn klasgenoten gekomen. Hij heeft zelf geen problemen met de officiële kerk, maar voor zijn ouders is de ondergrondse kerk de enige echte kerk. Dat is hoe China werkt.”

Het is die verdeeldheid die Paul Han al lang deed verlangen naar een akkoord tussen het ­Vaticaan en Peking. Afgelopen weekeinde was het eindelijk zover. “Het is niet zeker of dit gaat helpen, er is geen garantie op succes”, zegt hij. “Maar er moest iets gebeuren. Zolang de bisschopskwestie niet was aangepakt, konden we ook over niet de rest praten. Nu het grootste ­obstakel is verwijderd, ligt de weg open om bij ­elkaar te zitten en over de andere problemen te praten.”

Geëxcommuniceerd

Want problemen, die zijn er bij de vleet in de Chinese katholieke kerk. Sinds de Communistische Partij in 1949 in China aan de macht kwam en religies er alleen nog werden toegelaten als ze zich naar de partij schikten, is de ­katholieke gemeenschap er zwaar verdeeld. Een deel van de 10 tot 15 miljoen Chinese katholieken sloot zich aan bij de officiële staatskerk, ­geleid door een ‘Patriottische Associatie’. Maar een groter deel keerde zich daarvan af, en vormt sindsdien een ondergrondse kerk.

De grootste bron van verdeeldheid was al die jaren de benoeming van Chinese bisschoppen, waarop zowel Peking als het Vaticaan het alleenrecht claimde. Het leidde tot pijnlijke conflicten, waarbij ondergrondse bisschoppen, benoemd door het Vaticaan, door de Chinese overheid werden vervolgd of gearresteerd. Of waarbij officiële bisschoppen, benoemd door Peking, door het Vaticaan werden geëxcommuniceerd. In tal van lokale kerkgemeenschappen werden diepe wonden geslagen.

Het akkoord van afgelopen weekeinde moet daar een einde aan maken: afgesproken is dat de paus inspraak krijgt in de benoeming van Chinese bisschoppen, en dat het Vaticaan in ruil ­zeven geëxcommuniceerde bisschoppen alsnog erkent. Het akkoord wordt gezien als historisch, maar ook als controversieel. Volgens critici zal Peking zijn greep op de hele katholieke kerk in China vergroten, en laat het Vaticaan de ondergrondse kerk in de steek.

De meeste kritiek is afkomstig uit Hongkong en Taiwan. Hoe de katholieken op het Chinese vasteland erover denken, is moeilijk te zeggen: velen zijn bang om hun mening te geven. Alleen priester Paul Han, die ook voor katholieke media schrijft en een veelgelezen blog heeft, durft openlijk te reageren. “Ik kan de gevoelens van verraad in de ondergrondse kerk begrijpen”, zegt hij. “Maar op lange termijn is dit beter. Het conflict rond de bisschoppen is als een tumor: hem weghalen is bloederig en pijnlijk. Maar als je hem laat zitten, blijft hij groeien tot je eraan sterft.”

Han is vertrouwd met beide zijden van de Chinese kerk, de ondergrondse en de officiële. Opgegroeid op het platteland van Gansu, waar de ondergrondse kerk heel sterk was, werd hij grootgebracht met een afkeer van de officiële kerk. “Om een echte katholiek te zijn, moet je ondergronds zijn: dat was de sfeer waarin ik ben grootgebracht”, zegt hij. “Wie zich bij de Patriottische Associatie aansloot, die was in onze ogen geen echte katholiek. Die was gecorrumpeerd.”

Verenigde Staten

Pas toen hij rond zijn dertigste theologie ging studeren in de Verenigde Staten, begon hij met andere ogen naar de Chinese kerk te kijken. “Ik begon te begrijpen: de open kerk en ondergrondse kerk vormen één en dezelfde kerk. Je kunt verschillend denken over je omgang met de overheid, maar je moet elkaar niet bestrijden.”

Tegenwoordig is er binnen de officiële kerk van China best veel vrijheid, zegt Han. Hij is er zelf het levende voorbeeld van. Terug in China ging hij lesgeven aan het seminarie van Shijiazhuang, een officiële instelling, en ging hij bij een erkende liefdadigheidsorganisatie werken. Hij werd dus bovengronds. “Maar ik heb me nooit officieel bij de Patriottische Associatie moeten aansluiten, en ik heb nooit iets moeten tekenen. Ik zit in een soort grijze zone, zoals veel Chinese katholieken.”

Vervolging

De verhalen van onderdrukking en vervolging van ondergrondse priesters en bisschoppen, zijn volgens hem vaak overdreven. “Tien, twintig jaar geleden werden priesters onder druk ­gezet om zich bij de Patriottische Associatie aan te sluiten, maar tegenwoordig al lang niet meer. De overheid wil alleen dat je je er niet tegen uitspreekt. Maar sommige mensen blijven die verhalen over vervolging verspreiden. Ze maken een drama van zaken die in werkelijkheid niet zo erg zijn.”

Natuurlijk, als katholiek in China moet je aan zelfcensuur doen. Je kunt niet alles hardop zeggen. “Dat is het leven in China”, zegt Han. “U kunt als journalist ook op het Tiananmen Plein gaan staan met een bord: ik kom op voor de vrijheid van meningsuiting. Waarom doet u dat niet? In China moet je een soort dans opvoeren met de partij. Als we te dicht bij elkaar komen, staan we op elkaars tenen. Maar als we te ver van elkaar blijven, zijn we niet aan het dansen.”

Sommige critici zeggen dat de paus een voorbeeldfunctie heeft, en dat net hij de moed zou moeten hebben om zich tegen China’s censuur uit te spreken. “Maar soms is stilte ook een vorm van moed”, zegt Han. “Soms is het nuttig om je stem publiekelijk te verheffen, maar soms doet het voor de mensen ter plaatse meer kwaad dan goed. Dan is het enige wat je kan doen, in stilte naast die mensen lijden. Jezus kon als zoon van God doen wat hij wilde, maar ook hij leed heel vaak in stilte.”

Vreemde timing

Wat vooral bevreemding opwekt, is de timing van het akkoord: net nu de controle van de Chinese overheid op de katholieke kerk toeneemt, en in sommige provincies ondergrondse kerken zijn gesloten en kruisen verwijderd. Maar Han sluit niet uit dat die incidenten net deel uitmaakten van Pekings onderhandelingsstrategie. “Om een deal te kunnen sluiten, moet de overheid zich hard opstellen. Om aan de mensen te tonen: we zijn onszelf niet aan het uitleveren, wij zijn sterk.”

Wat Han vooral wil benadrukken: het beeld van een ondergrondse kerk, die door de Chinese overheid onderdrukt wordt, en een officiële kerk, die met de overheid collaboreert, dat is te eenzijdig. De realiteit is veel complexer. In sommige provincies zijn er grote, ondergrondse kerken die nauwelijks last hebben van de overheid. In andere provincies wordt de ondergrondse kerk het leven wel heel moeilijk ­gemaakt. Veel hangt af van de lokale geschiedenis.

Eeuwige strijd

Op dezelfde manier variëren ook de relaties van de ondergrondse en bovengrondse kerkgemeenschappen, van heel vijandig tot welwillend. “Sommigen in de ondergrondse kerk vinden dat ik goed werk verricht, anderen willen niet eens met mij praten”, zegt Han. “Maar die laatsten vormen een kleine minderheid. De meerderheid van de twee kerkgemeenschappen, zowel ondergronds als bovengrond, wil een betere relatie tussen China en het Vaticaan.”

“Het belangrijkste is dat er nu een communicatiekanaal is geopend. De eeuwige strijd tussen ondergrondse en geëxcommuniceerde bisschoppen kan gestaakt worden, en alle bisschoppen in China zullen in gemeenschap zijn met de Heilige Stoel. Op sommige plaatsen zal het hard zijn, maar op veel plaatsen zal het helpen om de twee kerkgemeenschappen dichter bij elkaar te brengen. Er is een deur geopend. Nu moeten we zien of de mensen erdoor willen gaan of niet.”

Lees ook

Het Vaticaan doet een stevige concessie

Wie is de baas van de rooms-katholieke kerk in China, de rooms-katholieke kerk zelf of de Chinese overheid? Decennialang lagen het Vaticaan en Peking met elkaar overhoop, maar zaterdag sloten de partijen een voorlopig akkoord.