De eucharistie is een maaltijd maar, vraagt 'Rond de tafel', wat betekent dat?

De auteurs

Een opvallend diverse groep theologen, veelal jong of aan het begin van hun loopbaan, maar met zeer uiteenlopende kerkelijke achtergronden, heeft zich in 2016 verenigd op basis van de interesse voor het thema ‘religieuze maaltijden’. Deze bundel legt in zestien bijdragen de eerste resultaten op tafel van deze onderzoeksgroep.

De thematiek

‘Meals are hot,’ is de openingszin van deze (verder Nederlandstalige) bundel. De inleiding verhaalt van foodtruck-festivals, kookprogramma’s en andere uitingen van onze moderne eetcultuur. Als je deze moderne maaltijden goed beschouwt, wordt er gezegd, zitten ze boordevol rituelen en symbolen die onze sociale verhoudingen weerspiegelen en die goed laten zien wat we nu werkelijk waardevol vinden.

Maar hoe verhouden al deze rituelen zich eigenlijk tot de maaltijd die in kerkelijke kring centraal staat: de eucharistie- dan wel avondmaalspraktijk? Kunnen we meer inzicht krijgen in de betekenis van het avondmaal als we die vergelijken met een normale, dagelijkse maaltijd? Biedt een doordenking van de eucharistie juist als maaltijd mogelijkheden tot liturgische verdieping?

Rondom zulke vragen zijn de auteurs aan de slag gegaan. Daarbij is de bundel in drieën gedeeld: een aantal auteurs probeert vanuit algemene observaties over de lichamelijkheid van mensen iets te zeggen over de kerkelijke maaltijd, die per slot van rekening ook heel fysiek is: smaak, tast en geuren spelen een cruciale rol in een verder ook heel lichamelijke samenkomst van mensen. Het tweede deel gaat nader in op wat deelnemers aan een maaltijdviering nu eigenlijk beleven en of dat correspondeert met wat je vanuit theologische optiek zou wensen. En het derde deel benadert de maaltijd van de Heer vanuit de optiek van de tafelschikking: wie zijn te gast aan deze tafel en wie juist niet, en wat voor gemeenschapsideaal schuilt daarachter?

Belangrijke stelling

De belangrijkste boodschap van deze bundel klinkt als een open deur: de eucharistie is een maaltijd, en een maaltijd is een lichamelijk gebeuren.

En toch laat deze bundel zien dat dat perspectief snel uit het zicht raakt, ten koste van een meer ‘geestelijke’ boodschap. Waar veel liturgische vormen van de eucharistie stimuleren dat je onder de indruk raakt van het mysterie van de heilige God, is het misschien passender om te benadrukken dat je met je medegelovigen samen te gast bent aan de tafel van Christus. En misschien moet je niet gelijk een theoretische ‘avondmaalsleer’ distilleren uit Paulus’ aanwijzingen voor een correcte tafelviering, maar eerst oog hebben voor hoe lichamelijk-sensitief deze apostel eigenlijk was.

Kenmerkend citaat

“Wanneer een hoogzwangere jonge vrouw en een dodelijk zieke oudere vrouw naast elkaar in de kerk zitten en uit mijn handen het lichaam en bloed van Christus ontvangen, schept en communiceert dat verbondenheid op een heel andere manier dan een e-mailtje met ‘Sterkte, ik zal aan je denken’. Lichamen krijgen betekenis in relatie tot andere lichamen, in communicatie en relatie.”

Reden om dit boek niet te lezen

Waar de achterflap en de inleiding nog suggereren dat er à la ‘ritual studies’ vooral dwarsverbanden zullen worden gelegd tussen de hedendaagse eetcultuur en de liturgische avondmaalspraktijk, blijkt zo’n analyse van onze eetcultuur uiteindelijk niet centraal te staan in deze bundel. Dat kan de hongerige lezer op een verkeerd been zetten.

Reden om dit boek wel te lezen

Dat doet echter niets af aan de kwaliteit van de bundel, integendeel. In feite beslaat ‘Rond de tafel’ een veel breder palet dan liturgiewetenschappen en komen er net zo goed exegeten, systematici, historici en praktisch theologen aan bod. Die overigens, ondanks hun diversiteit, steeds weer terugkomen op wat wél de centrale vraag is in deze bundel: wat het nu eigenlijk betekent dat de eucharistie een maaltijd is.

Al met al is deze bundel een smakelijke aanrader. Die maakt nieuwsgierig naar de volgende gang die deze onderzoekers zullen gaan opdienen.

In het dossier boekrecensies bespreken Trouw-recensenten pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers.