Londen wijst met Sadiq Khan de weg

Dat precies was de conclusie die de Indiaas-Britse schrijver Kenan Malik trok. Het nieuws was niet dat de Londenaren voor het eerst een moslim tot burgemeester kozen, maar dat voor velen van hen zijn geloof bij het maken van een keuze niet relevant was. Khan (Labour) kreeg in het multi-etnische maar in meerderheid nog blanke Londen 57 procent van de stemmen en verpletterde daarmee zijn rivaal Zac Goldsmith.

Malik greep de verkiezing aan om, niet voor de eerste keer, enkele oppervlakkige waarnemingen en vooroordelen in het integratiedebat door te prikken. Zo wees hij erop dat de opvattingen in moslimgemeenschappen net zo divers zijn als elders. Je kunt moslims niet over één kam scheren en al helemaal niet vereenzelvigen met de meest conservatieve onder hen.

'Maar dan bent u geen echte Moslim'
In The Guardian van vorige week zondag haalde de schrijver het staaltje aan van een islamitische politicus uit Denemarken, die tegenover een verblufte journalist volhield dat hij zich als moslim niet beledigd voelde door de cartoons over de profeet. De reactie van de journalist: 'Maar dan bent u geen echte moslim'. De Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump leek van hetzelfde uitweggetje gebruik te maken, toen hij zich bereid toonde voor Khan een uitzondering te maken op het door hem bepleite inreisverbod voor moslims.

Khan poeierde hem resoluut af en onderstreepte daarmee het punt van Malik: de liberale geloofsopvattingen die hij huldigt, maken zijn islam niet minder authentiek dan die van moslims die vinden dat vrouwen altijd hun mannen moeten gehoorzamen of dat homoseksualiteit strafbaar moet zijn. Daarmee maakte Khan zelf nog een punt duidelijk: zijn verkiezing toont aan dat, zoals hij zelf zei, westerse waarden verenigbaar zijn met de islam.

Identiteitspolitiek
Zelden is zo kernachtig het failliet van de identiteitspolitiek in beeld gebracht. Deze politiek legt alle nadruk op religieuze en etnische afkomst en komt snel in de verleiding groepen van immigranten over de kam van de meest onverdraagzame of meest extreme vertegenwoordigers te scheren. Zo probeerde Goldsmith tijdens de campagne Khan te koppelen aan islamitisch extremisme.

Dit risico zit zowel in de multiculturele benadering als in een politiek die aanpassing eist aan een nationale identiteit of dominante cultuur. De eerste beklemtoont ongewild de scheidslijnen tussen gemeenschappen en ziet gemakkelijk de diversiteit binnen gemeenschappen over het hoofd. De tweede kan snel scheidslijnen verscherpen door andersdenkenden van de nationale identiteit buiten te sluiten. Khan, zoon van immigranten uit Pakistan, heeft in de superdiverse metropool Londen laten zien dat waarden, politieke overtuigingen en standpunten van meer betekenis zijn gebleken dan identiteit.

Tekst loopt door onder foto.

Huiver
In het Nederland van de verzuiling werd de identiteit ook sterk bepaald door religie, maar die segregatie was heel licht en voor het gemeenschapsleven betrekkelijk. Vermoedelijk was dat vooral zo in steden en gebieden met een behoorlijke diversiteit. Op plaatsen waar één stroming dominant was, waren de ervaringen soms anders. Om die reden is huiver voor een dominante cultuur gegrond en al vanaf de eerste moderne democratie reden zekeringen in te bouwen ter bescherming van de vrijheid van minderheden.

Helaas zijn die zekeringen niet voldoende om een politiek af te stoppen die burgers reduceert tot één deel van hun identiteit en daarop ook nog eens alle narigheid in de wereld terugvoert. Malik, in India geboren, opgegroeid in Manchester, acht het waarschijnlijk dat juist door de klemtoon op identiteit de moslimgemeenschap in Engeland conservatiever is geworden. Hij bestrijdt de opvatting, die ook in ons land opgeld doet, dat orthodoxie en fundamentalisme bewijzen dat immigranten hun land van herkomst niet kunnen loslaten en zich terugtrekken in parallelle gemeenschappen.

De ontwikkelingen in de laatste vijftig jaar laten volgens hem iets anders zien. De generatie van zijn ouders droeg het geloof licht - de mannen dronken een biertje, slechts weinig vrouwen gingen gesluierd over straat; de tweede generatie, waartoe hij zichzelf rekent, was vooral politiek gedreven. Na 9/11 volgde de omslag naar een cultuurstrijd waarin identiteit aan beide kanten ineens belangrijk en zelfs allesoverheersend werd.

Deze strijd heeft hier zulke absolute en hysterische trekken gekregen, dat een nieuwe ommekeer zeker niet te vroeg kan komen. De verkiezing van Khan tot burgemeester van een van de meest diverse steden ter wereld biedt in dit opzicht hoop.