Direct naar artikelinhoud
Filosofisch elftal

Affaire-Kavanaugh laat zien: privé is politiek, en dat is logisch

Actrice Alyssa Milano luistert naar de getuigenis van kandidaat-opperrechter Brett Kavanaugh voor de Senaatscommissie. Milano gebruikte de hashtag #MeToo als eerste.Beeld EPA

Het privéleven speelt een steeds prominentere rol in de politiek. Is dat schadelijk voor het politieke klimaat of gewoon relevant? 

Filosoof Ger Groot denkt dat we nette en verstandige mensen de politieke arena uit jagen. In zijn column in deze krant vroeg hij zich af, mede naar aanleiding van de zaak-Kavanaugh, welke eerzame burger zich nog zal wagen aan politieke verantwoordelijkheid, ‘wanneer hij weet tot in zijn meest onnozele privéleven bij de enkels te zullen worden afgezaagd’. 

Wordt het politieke leven gaandeweg ondermijnd doordat het privéleven van politici er steeds meer bij betrokken wordt? Of doet het privéleven van een politicus er wel degelijk toe?

De principes zijn verdwenen uit de politiek, waardoor de persoon van de politicus een prominentere rol speelt
Frank Ankersmit

“Wat vroeger alleen in de roddel­bladen stond, is tegenwoordig onderdeel geworden van het politieke veld”, zegt Frank Ankersmit, emeritus hoogleraar intellectuele geschiedenis aan de Rijksuniversiteit­­ Groningen. “Dat moeten we niet zien als een verlaging van het politieke debat, maar als een vanzelfsprekende consequentie van de afbrokkeling van onze ideologie. Tot eind jaren negentig hadden politici een ideaal van hoe de samenleving eruit behoorde te zien. Ze probeerden die ook werkelijk te veranderen, bijvoorbeeld door de verdeling tussen rijk en arm te verbeteren. Dergelijke ambities lijkt men tegenwoordig niet meer te hebben. Nu is alles erop gericht om de staat zo soepel­­ mogelijk te laten draaien. Onze­­ huidige­­ ideologie is het neoliberalisme, wat eigenlijk het einde van de ideologie betekent: het gaat enkel om economische waarde, efficiëntie en effectiviteit­­. Daarmee zijn de principes waar het vroeger in de politiek om draaide verdwenen. Het gevolg: de persoon van de politicus speelt een meer prominente rol in de politiek dan vroeger­­. Dat is niet meer dan logisch, als er geen principes meer zijn om te bespreken­­.”

“Logisch of niet, het kan wel degelijk schadelijk zijn voor het politieke klimaat”, reageert filosoof en schrijver Désanne van Brederode. “Natuurlijk is het voor volksvertegenwoordigers zaak geen lijken in de kast te hebben. Maar er moet ook vrije ruimte zijn om eigen keuzes te maken. Denk aan een politicus die strenge maatregelen neemt tegen­­ roken, maar in zijn vrije tijd wel een sigaret opsteekt. Sommige mensen vallen daar enorm over. Dat vind ik zo betuttelend. Er mag verschil bestaan tussen wat je in het belang van de samenleving beslist als politicus en wat je in vrije tijd besluit te doen. Mits je er anderen niet mee schaadt natuurlijk. Een minister die beschonken het café uitloopt, vind ik prima. Als die minister vervolgens beschonken in de auto stapt wordt het een ander verhaal.”

Buitenechtelijke affaire

Ankersmit: “Dit voorbeeld laat zien dat we onderscheid moeten maken tussen wat juridisch niet door de beugel kan en andere zaken. Het is terecht als we het privéleven van een politicus induiken­­ als hij misstappen heeft begaan die kunnen leiden tot juridische veroordeling. Neem Brett Kavanaugh. Als hij inderdaad geprobeerd heeft vrouwen te verkrachten, is het goed dat men daar grondig onderzoek naar doet. En dat de uitkomst daarvan gevolgen kunnen hebben voor zijn carrière. Aan de andere kant zijn er vormen van gedrag die ethisch discutabel zijn, maar waar de rechter zich nooit mee zou bemoeien. Bijvoorbeeld de buitenechtelijke affaire van D66-leider Alexander Pechtold. Dat is niet netjes van hem, maar we moeten er ook niet te veel over zeuren. Een politicus­­ hoeft geen heilige te zijn.”

Foucault stelde dat wij voortdurend openbaar biechten om af te tasten wat normaal is en wat niet
Désanne van Brederode

Van Brederode: “Dat we nu met z’n allen wél op die affaire te duiken is, denk ik, volledig voorzien door de Franse filosoof Michel Foucault. Die stelde dat wij voortdurend openbaar biechten om met elkaar af te tasten wat normaal is en wat niet. Daar hoort indirect ook bij: misstappen van publieke figuren die aan het licht komen samen eens lekker bespreken. Op die manier bepalen we de norm en normeren we elkaar. Misschien vinden wij affaires in principe not done, maar zijn we milder in ons oordeel als de betrokkene al op het punt stond om te scheiden. We leven in een verwarrende tijd, zonder vaste moraal of kerk als vanzelfsprekende autoriteit. Dat betekent dat wij met onze eigen oordelen laten zien waar wij staan. De politicus als zondebok is voor ons de perfecte manier om samen uit te zoeken wat wij moreel gezien normaal vinden. In die zin gaat het niet eens zozeer om de persoon die de misstap heeft begaan.”

Ankersmit: “Hierbij speelt ook mee dat sinds het neoliberalisme mensen niet meer snappen wat er in Den Haag gebeurt. Wat de kiezer nog wel begrijpt, is het privéleven van een politicus. Daar dienen politici rekening mee houden.”

Belastingcenten

Van Brederode: “Desondanks vind ik het kwalijk dat burgers vaak sneller verontwaardigd lijken te zijn over privémisstanden van een politicus dan over zijn politieke misstanden. Bijvoorbeeld als het hele land zich druk maakt om een of ander duur appartement van een politicus. Van onze belastingcenten!, hoor je dan. Terwijl van onze belastingcenten ook F-16’s gekocht worden. Misschien kunnen we ons beter druk maken over wat we daar precies mee doen.”

Ankersmit: “Wat opmerkelijk is, is dat we vroeger een strikt onderscheid maakten tussen de publieke en private sfeer. In de achttiende eeuw vervaagde dat onderscheid: alles werd publiek. Dat veranderde weer in de Romantiek, toen de nadruk werd gelegd op het diepe, innerlijke­­ zelf, dat verscholen is van iemands­­ publieke voorkomen. Nu zie je bij politici dat hun romantische zelf weer publiek aan het worden is. Zo is het cirkeltje weer rond. Dat zie je wel vaker gebeuren in de geschiedenis.”

Van Brederode: “Toch valt dit denk ik ook specifiek te wijten aan onze tijd. We zijn het gewend dat iedereen zijn privéleven maar deelt op sociale media. Vaak lijkt het bij sterren meer te gaan om wat we van ze weten, dan om wat ze daadwerkelijk doen. Die trend is nu ook doorgesijpeld naar het politieke leven­­.”

In het Filosofisch Elftal legt Trouw een actuele vraag voor aan twee filosofen uit een poule van elf. Lees meer afleveringen in ons dossier.

Lees ook:

Nog altijd hoort Christine Ford het dronken gelach van haar aanrander

Kandidaat-rechter voor het hooggerechtshof Kavanaugh ziet de beschuldiging dat hij een aanrander zou zijn als politieke list.