De liberalen zijn de nieuwe zedenmeesters

Afgelopen dinsdag beriep Van Dijk, intussen senator voor de SGP, zich in het debat over de donorwet van D66 op dit nog jonge recht van de burgers om de overheid op afstand te houden.

Het initiatiefvoorstel van het D66-Kamerlid Pia Dijkstra maakt van orgaandonatie, cru gezegd, orgaanannexatie. Iedereen is donor, tenzij je uitdrukkelijk aangeeft dat je dat niet wilt zijn. Een omkering dus van het huidige systeem, die in de ogen van de SGP-senator principieel is: "Hier grijpt de overheid boven haar macht en vindt een onevenredige inbreuk plaats op de lichamelijke integriteit."

De politieke wereld stond deze week in de Eerste Kamer dus even op zijn kop. De staatkundig-gereformeerden, de laatste jaren dikwijls voor 'poldertaliban' uitgemaakt, ontpopten zich met een beroep op de vrijheden van de individuele burger als liberaal, het kamp van liberalen en vrijzinnigen tendeert naar een sterkere sturende rol van de overheid. 

Van Dijk gaf er zelf een verklaring voor: "Er is een tijd geweest dat christenen in verband werden gebracht met betutteling en bevoogding. Die rol is inmiddels overgenomen door de overheid."

Daarmee gaf hij precies de drijfveer aan die Kappeyne in de jaren zeventig tot haar voorstel bracht een grondrecht in te voeren dat de intiemste levenssfeer van de burger van overheidsbemoeienis vrijwaart. Een klassieke liberale opvatting. Niet voor niets werd Kappeyne vaak aangeduid als 'een echte liberaal', ook om te onderstrepen hoezeer 'de partij van de beurs, eigen huis en de auto' van het liberale pad was afgeraakt.

Maakbaarheidsdrang

De directe aanleiding voor Kappeyne was het voorstel van minister van volksgezondheid Irene Vorrink (PvdA) om ter wille van de gebitsbescherming fluoride aan het drinkwater toe te voegen. 

Voor dit voorstel bleek in de Tweede Kamer onvoldoende steun, waarna Vorrink, haar tranen verbergend achter een zonnebril, het introk. Daarna groeide de steun voor het beteugelen van de maakbaarheidsdrang van de overheid, zodat het recht op de onaantastbaarheid van het lichaam in 1983 in de herziene Grondwet kon worden verankerd. Nu lijkt er een kentering gaande.

Het grondrecht is niet absoluut. Het laat ruimte voor uitzonderingen, zoals de bevoegdheid van de politie tot fouilleren. Maar bij het maken van uitzonderingen moet de wetgever goed afwegen of deze het afweerrecht niet tot een lege huls maken. Van Dijk meent, kijkend naar de geest van het artikel, van wel; anderen onder wie VVD-fractieleider De Grave vinden, bij de letter van het artikel blijvend, van niet.

Vertrouwen

Hoe moet je deze beweging in een wat breder perspectief zien? Liberalen hebben in de voorbije eeuw altijd afgegeven op het etatisme van links, het vertrouwen in de sturende en vormgevende rol van de staat. Net zozeer verzetten zij zich, als kinderen van de Franse revolutie, tegen de dominantie van de kerk en haar vertegenwoordigers in de politiek. 

Zij stelden alle vertrouwen in het vrije spel van de krachten in de samenleving en het vermogen van de individuele burger zijn leven naar eigen overtuiging in te richten. Maar kennelijk gaat dat vertrouwen niet zo ver dat zij de beslissing over hun (hoogst persoonlijke) organen bij de burgers zelf leggen.

Onder de liberalen is de tendens al langer zichtbaar de sterke arm van de staat in te roepen als het vrije spel der maatschappelijke krachten niet verloopt zoals zij wensen. 

Zo werd in deze eeuw de SGP in eerste instantie met behulp van de staat (VVD-minister Remkes trok domweg de subsidie in) in het gelid van de moderniteit gezet. Tegelijk werd de scheiding van kerk en staat niet uitgelegd als een waarborg voor vrije ontplooiing van burgers, maar als een muur tussen geloof en politiek. Vrij gemakkelijk rees zelfs het misverstand dat wat niet van de kerk is aan de staat toebehoort.

Dominantie

Het etatisme van de liberalen loopt, niet toevallig, gelijk op met hun toegenomen dominantie in het politieke krachtenveld. Anders dan CDA en PvdA weten zij zich in de turbulentie der tijden te handhaven, waardoor zij relatief aan kracht hebben gewonnen. 

Kennelijk maakt dat de verleiding groot via dwang en drang van de overheid een stempel op de samenleving te drukken. Historisch gezien is deze dwingelandij niet zo vreemd. In de negentiende eeuw zagen de liberalen de opkomende gereformeerde macht in de politiek als 'een vlieg die de ganse zalf bederft'.

Deze uitspraak was van Jan Kappeyne van de Coppello, een oom van de grootvader van Annelien en als minister van onderwijs fel tegen aparte christelijke scholen. Het is wel duidelijk wie van de twee zich deze dagen in het graf omdraait.

Hans Goslinga schrijft elk weekend een beschouwing over de staat van onze politiek en onze democratie. Lees hier meer van zijn columns.