Deze studenten strijden voor onze digitale privacy

Of ze idealisten genoemd willen worden? "Daarbij denk je toch snel aan utopisten, aan mensen die iets onbereikbaars najagen", zegt Tijn de Vos. Hoe ze zichzelf ook mogen zien, idealen hebben ze wel degelijk. De studenten die in dit Amsterdamse café bij elkaar zitten zijn de drijvende kracht achter het referendum over de zogeheten 'sleepwet', waarover de campagne van voor- en tegenstanders binnenkort losbarst.

We zitten in een verbouwde boerderij bij het Amsterdamse Science Park, een universiteitscampus aan de rand van de stad. Terwijl her en der studenten, docenten en omwonenden koffiedrinken, praten de studenten Tijn de Vos (21), Luca van der Kamp (22), Nina Boelsums (22) en Marlou Gijzen (23) over hun drijfveren. Lid nummer vijf van de groep, Joran van Apeldoorn, kan er vandaag niet bij zijn.

Deze jongeren zijn het gezicht geworden van het verzet tegen de wet die officieel Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) heet en die in hun ogen symbool staat voor de afbraak van privacy en elementaire wetten door de overheid. Als zij niet hadden besloten een handtekeningenactie op touw te zetten, dan was de wet geruisloos aangenomen.

Tekst loopt verder onder de foto

Campagne

Op 21 maart vindt het referendum plaats. De sleepwet zorgt in ieder geval in de politiek al voor een generatieconflict: VVD, D66 en ChristenUnie zijn voor terwijl hun jongerenafdelingen tegen zijn. Ruim tweehonderd mensen en organisaties lopen zich momenteel warm om campagne te voeren.

Over hun bezwaren tegen de wet hebben ze al vaak gesproken. Over hun verdere drijfveren zijn ze minder vaak aan het woord gekomen. Waarom zijn deze bètastudenten zo begaan met het lot van Nederland?

Dat actievoeren zoveel werk zou kosten, hadden de studenten niet verwacht. "Ik dacht: ik deel het wel op Facebook en dan komt het wel goed", zegt De Vos. Het liep anders. Inmiddels hebben hun studies - ze studeren aan de Universiteit van Amsterdam wiskunde, logica en industrial design - hier en daar vertraging opgelopen.

Tekst loopt verder onder de foto

"Toen ik werd gevraagd om mee te helpen, dacht ik: tja, waarom niet? Mijn studie is heel abstract en je zit dan al vast in een wereldje dat vooral over zichzelf nadenkt. Ik wil toch ook in de samenleving staan. Ik dacht: dit is wel een mooie manier", zegt Van der Kamp. Hij kijkt de kring rond. "Ik maak me al heel lang zorgen over privacy. Ik heb het gevoel dat mensen niet zo snel doorhebben dat privacy wordt afgenomen, omdat het zo'n abstract begrip is, net als bijvoorbeeld vrijheid. Je hebt niet door dat het je afgenomen wordt."

Het beeld dat studenten idealistisch zijn, is de afgelopen decennia nogal verbleekt. Hoe zien jullie dat?

De Vos: "Eigenlijk merk je dat studenten over veel maatschappelijke onderwerpen geen mening hebben. Ik zit zelf in de studentenraad. De opkomst bij verkiezingen is minder dan 25 procent. Dat is natuurlijk belachelijk weinig. Je kunt je meteen afvragen: waarom maakt niemand dit iets uit? Mij maakt de wereld om mij heen wel wat uit."

Boelsums: "Wij zijn heel individualistisch opgevoed. Als je het niet maakt dan is dat volledig je eigen schuld. Daardoor zie je dat het burn-out-level ontzettend hoog is. Ik ken meerdere mensen uit mijn klas die met een burn-out thuiszitten. Omdat mensen zo worden geforceerd om zich op hun eigen leven te richten is er ook niet meer ruimte om na te denken waar we met elkaar heen gaan."

Gijzen: "Ik denk dat veel mensen er gewoon niet aan toekomen. Maar op die manier laten ze het er altijd bij zitten."

Van der Kamp: "Door het leenstelsel moeten we nu heel snel afstuderen. Het gevoel van schuld opbouwen legt een druk op je. Iedereen is bezig met snel afstuderen om daarna een goede baan te krijgen. Je hebt helemaal geen tijd meer om je politiek of sociaal te ontwikkelen."

De Vos: "Ik heb het gevoel dat onze generatie heel gesplitst is. Er is een groep die veel wil doen en een deel dat vooral meedoet op Facebook."

Gijzen: "Ja, dan deel je een artikel en heb je het gevoel dat je iets hebt bijgedragen. Maar dat helpt niet, behalve dan dat Facebook weet wat jouw mening is."

Tekst loopt verder onder de foto

Wat drijft jullie?

Gijzen: "We worden nu ouder en dan zie je toch heel veel problemen om je heen. Soms heb ik het gevoel van: 'Zeg ouders, dit hebben jullie mij er niet bij verteld'. Het is veel minder mooi dan mij werd beloofd."

Boelsums: "Als generatie hadden we eerst 9/11, toen kwam de bankencrisis, toen de economische crisis, toen het terrorismegebeuren. Het voelt alsof we in een crisis zitten sinds mijn achtste, het lijkt soms wel alsof wij de generatie zijn waar de doem overheen hangt. Ook omdat de klimaatverandering op ons is afgeschoven."

Een wereld zonder Google en Facebook hebben deze studenten nooit gekend. De vier behoren tot de eerste generatie die volledig is opgegroeid met internet. Vanaf hun vroegste jeugd zijn ze online. Internet, zeggen ze, behoort tot hun privésfeer. Juist daarom zijn ze zo gespitst op wetgeving die het mogelijk maakt om te neuzen in wat burgers uitspoken op het web.

Kern van jullie verzet is dat de overheid niet zomaar mag meekijken wat burgers op internet doen omdat het privé is. Waarom?

Gijzen: "De digitale wereld is niet fundamenteel anders dan onze gewone wereld. In iemands post kijken kan niet, waarom zou in iemands e-mail kijken dan opeens anders zijn?"

Boelsums: "Op internet heb ik mijn identiteit gevormd. Mijn telefoon is niet alleen het apparaat waar mijn leven van nu opstaat, maar daar staat ook op welke gênante dingen ik als vijftienjarige allemaal opzocht. Het zou niet zo moeten zijn dat dit allemaal wordt opgeslagen."

Van der Kamp: "Het internet is ook onze privésfeer. Ik hoor vaak van oudere politici dat ze zeggen dat internet zoiets is als de straat. Dat op internet dezelfde regels als op straat moeten gelden. Dat is niet zo. De straat is de publieke sfeer, daar zeg je niet alles en zoek je niet alles op. Dat doe je in je privésfeer wel. Je kunt dan ook niet anders dan deze wet als een inbreuk op jezelf zien. Als je iets wilt opzoeken dat gevaarlijk is, maar dat wel je interesse heeft, dan zou je vroeger naar de bieb gaan. Dat doen wij nu via Google."

Boelsums: "Met deze wet is het alsof je over straat loopt en er de hele tijd iemand met je meeloopt en meeluistert wat je zegt."

Van der Kamp: "Vroeger was het ook niet zo dat iemand thuis meekeek."

Boelsums: "Nu we in een transitie zitten naar een digitaal tijdperk leggen we burgerrechten, waarvoor lang gevochten is, gewoon naast ons neer. Oudere generaties zeggen: waar heb je het over, dat gaat over je computer. Alsof dat niet van jezelf is. Wij hebben een idealisme waarin de waarden die er waren, zoals het briefgeheim, ook in de digitale wereld gewaarborgd blijven."

Tekst loopt verder onder de foto

Hadden jullie verwacht dat jullie protest zoveel weerklank zou krijgen?

Van der Kamp: "Ik had het gehoopt, maar toen ik eraan begon dacht ik niet dat het iets zou uithalen. Ik deed het vanuit een ideaal."

Boelsums: "Het heeft ook te maken met verantwoordelijkheid. Als je ziet dat er iets fout is en je doet er niets aan, dan ben je eigenlijk medeplichtig. Dat wil ik niet. Al was de kans klein dat we voldoende handtekeningen zouden krijgen, ik wil wel in mijn bed liggen met de gedachte dat ik er alles aan heb gedaan om te zorgen dat Nederland niet in elkaar stort."

Gijzen: "Ik had nooit gedacht dat wij als gewone studenten impact konden hebben. Vroeger dacht ik: ik kan wel dingen vinden, maar ik ga nooit echt verandering teweegbrengen. Dat we dat nu toch gedaan hebben, dat is wel heel bijzonder."

Laatste raadgevende referendum

De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) geeft de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) ruimere toegang tot telefoon- en internetgegevens van burgers. De Eerste Kamer gaf in juli vorig jaar groen licht voor de wet die op 1 mei van kracht moet worden. Op 21 maart, als er ook gemeenteraadsverkiezingen zijn, is het referendum. Het is de tweede en laatste keer dat een raadgevend referendum wordt gehouden. De eerste ging in april 2016 over het verdrag tussen de EU en Oekraïne en leidde tot veel commotie. Of het referendum deze keer iets gaat veranderen is nog maar de vraag. Het blijft een raadgevende en geen bindende volksraadpleging. Regeringspartij CDA vindt dat de uitslag al bij voorbaat kan worden genegeerd.

Lees ook: 

Dit zijn de gevolgen van de omstreden 'sleepwet' (onze 'factcheck' van oktober 2017)
Hoe het referendum over de 'Sleepwet' geframed wordt (de rubriek van Hans de Bruijn over sturende taal)