De mensonterende handel in Roma-kinderen

"Nee, ze is weg. Ik weet niet waar ze naartoe is. Nee, ik heb haar paspoort hier in mijn handen. Het kan zijn dat als je haar vindt, dat ze dan een andere naam opgeeft. Maar ik hoor het wel, ik hoop dat jullie haar opsporen."

Norbert Ceipek legt zijn telefoon neer en heft zijn handen ten hemel. "Ik zou haar mee terugnemen naar Bulgarije. Maar ze kon niet op dezelfde vlucht. Ze zou twee uur later gaan, maar ze is nooit aangekomen. We hadden alles geregeld, de tickets, de opvang in Bulgarije, alles. Alles voor niets."

Het meisje over wie Ceipek praat heet Borisova en is vijftien jaar oud. Ze zat in Drehscheibe, een opvanghuis voor kinderen die zijn opgepikt door de politie in Wenen. Daar moest Borisova snel weg, omdat de mensen die haar verhandeld hadden mogelijk weer zouden proberen haar in handen te krijgen. Dergelijke kinderen worden vanuit Oostenrijk na een paar dagen naar hun herkomstland gebracht, waar in een afgesloten tehuis hun terugkeer naar het gewone leven kan beginnen.

Mensenhandelaren

1500 van dit soort kinderen heeft Ceipek de afgelopen vijf jaar binnen zien komen, van wie 80 procent meisjes. Een deel is door mensenhandelaren in de prostitutie of de porno-industrie gedwongen, maar de meesten, onder wie Borisova, zijn gebruikt als dieven en bedelaars. Een enkeling heeft een andere achtergrond en is bijvoorbeeld achtergelaten door zijn ouders. Er zijn erbij die pas vijf jaar oud zijn.

De mappen in de kast van Ceipek illustreren uit welke landen de meeste kinderen komen. Voor Roemenië, Bulgarije, Moldavië, Rusland, Slowakije en Litouwen zijn aparte mappen, de rest komt terecht in de map 'Overig'. Vooral Bulgarije en Roemenië wegen zwaar mee, en dan vooral de Roma-kinderen. Zij worden in Wenen het meest aangetroffen op straat, waar ze geld voor hun bazen verdienen met diefstal, bedelarij en oplichting.

"Het zijn slachtoffers, maar niet alleen slachtoffers", zegt Ceipek. "Bij de Roma bijvoorbeeld hebben veel van de ouders hun kinderen zelf geleast aan andere leden van de clan, voor bedragen van 5000 tot 15.000 euro. Vervolgens ondertekenen de ouders een officiële notariële verklaring dat het kind met anderen mee mag reizen. De kinderen begrijpen meestal wat er gebeurt, zij zijn vaak al van jongsaf aan voor dit soort misdrijven misbruikt. Ze zijn opgevoed met het beeld dat ze de familie geen geld mogen kosten, door bijvoorbeeld naar school te gaan, maar juist geld moeten opleveren. Hoe meer ze binnenhalen voor de familie, hoe hoger hun aanzien. En dat wil ieder kind wel bereiken, hoog aanzien hebben in de familie. Ze vinden het normaal wat er met hen gebeurt."

In de steden van Midden en West-Europa verdienen de kinderen het geld voor de handelaren terug. Gemiddeld, schat de Weense politie, steelt zo'n kind 350 euro per dag, maar er zijn er die 1000 euro halen. Als agenten hen pakken, kan hen de eerste keer weinig gebeuren, want dan mag er in Oostenrijk nog geen registratie en vervolging plaatsvinden. Ze eten wat in het opvanghuis en gaan weer terug naar hun handelaars. Dat kan omdat Drehscheibe een open opvang is. Zo’n 50 procent van de kinderen vertrekt weer.

Ceipek, een goedlachse vijftiger met een baard, heeft er wat op gevonden. Het begon hem een jaar of zeven geleden op te vallen dat hij vaak dezelfde gezichten zag, alleen onder een andere naam. Dat doen de kinderen en handelaren om ontdekking te voorkomen. Door foto's te nemen en die systematisch te vergelijken, kon hij de identiteiten vaststellen, registratie bij politie en hulpverleners mogelijk maken, en een terugkeerplan opzetten. De politie kon de kinderen bovendien verhoren over de mensen voor wie ze werkten.

Dat is niet eenvoudig. "De eerste dagen reageren ze als volwassenen: met ingestudeerde verhalen. Dat ze hier zijn met hun oma, of met hun tante. We hebben geleerd ze die onzin te laten vertellen. De keren daarna prikken we langzaam de leugentjes door, en uiteindelijk geven ze toe dat ze alleen zijn, met alleen een vrouw of man die op hen toeziet. Daarna worden ze steeds meer kind. Dan beginnen ze opeens te spelen, iets waar ze in het begin openlijk weerzin tegen toonden. Of de meisjes gaan urenlang kralen rijgen tot armbanden. Dat mochten ze thuis nooit, maar de innerlijke drang van kinderen komt er hier dan toch uit. Als er dan weer een volwassene bijkomt voor wie ze angst hebben, dan verstijven ze gelijk weer."

Ceipek doet voor hoe twee Roemeense meisjes die voor internetpornografie waren misbruikt zich aan hem vastklampten toen na enkele weken opeens hun 'familielid' hen kwam ophalen. Ze kregen hen niet mee, zegt hij. Maar de handelaren zijn volgens hem wel hondsbrutaal. Hij heeft 'tantes' op bezoek gehad die de kinderen claimden, of advocaten die aan zijn bureau met processen dreigden. Hij laat een kaartje van een van hen zien, ene Aleksa Paunovic. Er staat dat ze alleen na 18.00 uur als jurist werkzaam is. Zelfs dat blijkt niet te kloppen, want op het opgegeven adres was een kroeg gevestigd. Maar het laat wel zien dat de handelaren veel moeite doen om de kinderen – voor wie ze immers betaald hebben – snel terug te krijgen. En het maakt begrijpelijk dat Ceipek de 15-jarige Borisova snel op het vliegtuig naar Bulgarije probeerde te krijgen.

Gedeprogrammeerd

Lopen de kinderen in de herkomstlanden niet het gevaar weer in handen van de bendes te vallen? Daar is onder meer in Bulgarije en Roemenië het nodige tegen gedaan, mede onder druk van de EU in de aanloop naar de toetreding van de twee Balkanlanden. Er bestaat nu een heel stelsel van opvanghuizen waar de kinderen zo’n zes maanden vast worden gezet, onderwijs krijgen en een officiële eigen registratie. Daardoor kunnen ze enigszins worden 'gedeprogrammeerd', en wordt het bovendien voor de lokale autoriteiten en hulpverleners mogelijk hen daarna nauwkeurig te volgen. En dat maakt ze voor de handelaren gelijk minder interessant.

Het opvanghuis in Wenen zelf is eigenlijk maar klein, slechts tien bedden. "Maar als we nog vijf plekken hebben, leg ik er matrassen bij", zegt Ceipek gelijk. De muren zijn net geverfd, de eenvoudige meubels zijn van grenenhout met stoffen bekleding. Eenvoudig, maar schoon en opgeruimd.

Er zijn wel praktische problemen. Zo moet de gezamenlijke badkamer op slot om in de gaten te kunnen houden dat meisjes en jongens ze apart gebruiken. "Sommige meisjes doen hier ook nog een beetje aan prostitutie, daar moeten we op letten", legt Ceipek uit. Hoewel ze jongens en meisjes zoveel mogelijk in gescheiden kamers proberen onder te brengen, is dat in deze kleine noodopvang niet altijd mogelijk. Maar vrijwel nooit zijn er echte problemen, voegt Ceipek er geruststellend aan toe.

Tsjetsjenië

In de keuken zit Ali te eten, een jongen met kort haar en olijke ogen die zes jaar blijkt te zijn. Hij komt uit Tsjetsjenië, de regio waar sinds vorig jaar volgens Ceipek steeds meer kinderen vandaan komen. Van de negen kinderen die er na het vertrek van Borisova nog zijn, is er één Wit-Russisch en zijn er acht Tsjetsjeen. Vijf van hen zijn uit één familie.

De drie zussen en twee broers zitten inmiddels al twee jaar in de opvang. Hun moeder was met hen aangehouden, maar moest in de psychiatrische zorg en is inmiddels verdwenen – samen met een zesde kind van één jaar. De vader is helemaal buiten beeld. Ceipek weet niet precies om welke redenen ze hier zijn gekomen, maar denkt dat in hun geval niet om mensenhandel gaat. Hij probeert voor de vijf één nieuw opvangadres te regelen, bijvoorbeeld in een woongroep, maar dat is niet eenvoudig.

Buiten Ali is alleen Seda aanwezig – haar twee zussen en een broer zitten in dit pauze-uur nog op school. Seda is 13 jaar, heeft haar zwarte haar in een vlecht en is bezig haar kamer te vegen. Ze reageert verlegen op vragen en is eerder geïnteresseerd in de foto's van de kinderen van de verslaggever dan in het geven van informatie. Beiden zijn wel dol op rekenen, spreken al behoorlijk Duits en vinden het hier vooral goed vanwege de 'rust en de school'.

Als Ali probeert de huiskamer met de televisie in te komen wordt hij onverbiddelijk teruggestuurd door Ceipek: "Eerst huiswerk maken." Waarna Seda tevreden opmerkt dat zij dit keer geen werk heeft meegekregen. Ze gaan vaak alleen naar buiten maar komen graag terug en hoeven nog lang niet weg. En al helemaal niet terug naar Tsjetsjenië, waar ze 'een woning hebben'.

"Ze hebben geleerd niet in de toekomst te kijken", zegt Ceipek later op de vraag of zij zich zorgen maken over een eventueel vertrek uit de opvang. "Bovendien laat ik ze niet gaan als ik niet voor allemaal een en dezelfde opvang heb. Dat weten ze, ze voelen zich hier veilig. En dat moet ook, want kinderen voelen het onmiddellijk als ze ongewenst of te veel zijn. Daarom leg ik er ook gewoon matrassen bij indien nodig. Het gaat niet om het bed, maar om een vaste plek te hebben, een nest."

De telefoon gaat opnieuw, een politieagent aan de lijn. Ceipek luistert, zegt: "Dat is erg", en luistert weer. Het blijkt om een vijfjarig kind te gaan dat vermoedelijk ontvoerd is in Duitsland en onderschept is in Wenen. Waarom, is nog onbekend. "Ja, breng hem maar wanneer je tijd hebt", zegt Ceipek voor hij de hoorn neerlegt. "We zijn 24 uur per dag open."

Lees ook: Criminele families buiten honderden Roma-kinderen uit