Gemeenteraden worden lappendekens van minifracties

Het is onder gemeenteraadsleden zo alledaags geworden om zich van de oorspronkelijke partij los te maken en een eigen partij te beginnen, dat in 30 procent van de gemeenten nu meer partijen het bestuur controleren dan de kiezer in 2014 bepaalde.

In vijf gemeenten – Dordrecht, Den Haag, Doetinchem, Hengelo en Zutphen – kwam het zo vaak voor dat een raadslid bij nader inzien besloot dat zijn ideeën niet meer bij de partij paste waarvoor hij oorspronkelijk werd gekozen, dat er nu drie fracties méér in de raad zitten dan in 2014. In achttien gemeenten ontstonden twee extra fracties.

Dat blijkt uit onderzoek van Trouw, met hulp van Investico, die de verkiezingsuitslagen per gemeente vergeleek met de gegevens over de fracties zoals die bekend zijn in de database ‘Overheid in Nederland’. Door het grote aantal gemeenteraadsfracties nam het gemiddelde aantal fracties in een gemeente toe van 6,8 fractie in 2010 tot 7,3 fractie per gemeente nu. Dat lijkt een minieme stijging, maar een gemeente als Delfzijl heeft op dit moment tien fracties op 21 raadsleden en Winsum acht fracties op 15 raadsleden. Ze begonnen met respectievelijk acht en zeven fracties. Den Haag telt op dit moment zestien fracties.

Wanhoop

Het verschijnsel van partijschisma’s, dat volgens de Kieswet volstrekt legitiem is, drijft collega-raadsleden soms tot lichte wanhoop. “Er zit een weeffout in de Kieswet”, verzuchtte het Alkmaarse GroenLinks-raadslid Rosina Diktas toen de gemeenteraad daar eind 2016 voor de tweede keer te maken kreeg met een afscheiding. De raad besloot daarop om afgescheiden raadsleden minder privileges te geven. Zij krijgen in Alkmaar niet langer meer een eigen fractiekamer en drie medewerkers, maar slechts één. De gemeenteraad van Doetinchem had het eind vorig jaar zo gehad met het grote aantal afsplitsers daar dat de raad via een motie de burgemeester opriep om bij de minister van binnenlandse zaken aan te dringen op maatregelen.

Dat raadsleden zich afscheiden van de partij waarvoor ze werden gekozen, geldt als een normaal, maar niet altijd even gewenst verschijnsel. Om te voorkomen dat kandidaten tijdens de zittingsperiode besluiten een eigen fractie te beginnen, laten veel partijen kandidaat-raadsleden een verklaring tekenen waarin ze beloven hun zetel aan de partij terug te geven als hij of zij opstapt. In de praktijk geeft zo’n verklaring geen garantie. Hij is niet rechtsgeldig, omdat de Kieswet het begrip ‘fractie’ niet kent.

Het is geen regionaal fenomeen. Afsplitsingen kwamen in elke provincie voor, in grote en kleine gemeenten. Ook doet de partij van oorsprong weinig ter zake: zowel binnen gevestigde als in nieuwe, vaak lokale, partijen ontstonden scheuringen. Zo waren er in de gemeente Gooise Meren zowel scheuringen in de Gooise Ouderenpartij GOP als in de VVD en kregen in Albrandswaard zowel de fractie van CDA als die van Opa flinke interne strubbelingen.

Niet altijd leidde zo’n breuk tot een nieuwe fractie. In Almelo bijvoorbeeld stapte de fractievoorzitter van de PvdA over naar de VVD. In Oisterwijk werden twee raadsleden die voor het CDA gekozen waren, plots VVD’ers.

Lees ook:

- Dat gemeenteraadsleden zich geregeld losmaken van hun partij is geen ramp, zegt raadslid Jeltje van Nieuwenhoven, "maar ideaal is het niet"
- De weg naar bestuurlijke diversiteit loopt via niets doen, aldus organisatiedeskundigen Edward van der Kruijk en Gersom Smit.