In democratische bescheidenheid is links nooit goed geweest

Democratie vraagt moed om de stem van de meerderheid te aanvaarden, eigen privileges te zien sneuvelen, te verdragen wat onaangenaam of zelfs onwenselijk oogt en doet vrezen voor de toekomst. Want de kiezer heeft altijd gelijk.

Laten we bij het ontraadselen van al die clichés bij het laatste beginnen. De kiezer heeft niet gelijk omdat hij bij meerderheid zou weten wat juist is. In een democratie heeft geen levende ziel daar een idee van. 'De kiezer heeft gelijk' betekende: wat de uitslag van de stemming ook mag zijn, wanneer de kiesbiljetten geteld zijn heeft het geen zin daarover te jammeren.

Met dat 'gelijk' zal iedereen het moeten doen. Want 'democratie is niet voor bange mensen'. Ook daarmee moeten de verliezers in het reine komen. Zich neerleggen bij wat langs democratische weg onvermijdelijk geworden is. Verzet daartegen staat hoe dan ook aan de verkeerde kant van de geschiedenis.

De afvalhoop van de historie

In een indringend artikel in de Volkskrant legde voormalig Amerika-correspondent Arie Elshout vorige week uit hoe de Democratische Partij in de VS de verliezende bevolkingsgroepen systematisch op de afvalhoop van de historie heeft geworpen. Zij verenigden in zich alle kenmerken van een uitgewoond verleden: het werd met leedvermaak geconstateerd. De 'witten' waren demografisch aan de minderende hand. Naar hun arbeidskracht was nauwelijks nog vraag. Mannen hadden sowieso hun broekdragende rol verloren en wie voor dure studies onvoldoende geld of verstand had kon het wel schudden.

Met de overwinning van Donald Trump viel heel deze droom in duigen. Het verleden en zijn nostalgie bleek sterker dan de toekomst en zijn beloften. De Democratische misrekening was, zelfs wanneer je Clintons schijnoverwinning in de 'popular vote' incalculeert, ontnuchterend. En ze werd dat des te meer toen de schuld zich niet meer liet wegschuiven op de 'usual suspects' die inmiddels net zo terloops werden geminacht als ooit de klassen die inmiddels model stonden voor de nieuwe overwinnaars: zwarten, vrouwen, transgenders, illegalen.

En toen bleek democratie op een heel andere manier niet iets te zijn voor bange mensen. Ontgoochelde Hillary-stemmers gingen overal in de VS de straat op om te roepen dat, wát het democratisch proces ook had beslist, deze nieuwe president in ieder geval niet hún president was. Plots had de kiezer géén gelijk meer op formele gronden - maar meenden sommigen heel zeker te weten wat wel en niet goed was voor het land en de toekomst. Dat sommigen daarbij voor het oog van de camera niet terugschrokken voor oproep tot moord, zullen we maar toeschrijven aan de emoties van het moment.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Afzien en nagelbijten

Maar het bleef niet bij dat moment. Nog voordat de nieuwe president ook maar één decreet had kunnen tekenen, vormden zich binnen en buiten de VS protestmarsen tegen iemand wiens wettige uitverkiezing door niemand kan worden betwist. De culturele bolwerken van Hollywood en Broadway zetten zich schrap; nog voordat Donald Trump kon worden ingezworen klonk luidop de roep om impeachment.

Met de uitverkiezing van Trump ben ik evenmin gelukkig als al deze goedwillenden en goedwetenden. Maar ik heb mijn twijfels over hun democratische gezindheid en over hun vermogen of bereidheid de hachelijkheid te aanvaarden die nu eenmaal met dit bestel gepaard gaat. Nee, de komende jaren zullen niet meevallen. Het zal afzien zijn, en nagelbijten, tenenkrommen en weerzin voelen. Maar dat is niet anders dan wat sinds bijna een halve eeuw geëist wordt van die geminachte verliezers die hun baan, bestaanszekerheid, morele fundament en sociale netwerk zagen verdwijnen. En die tenslotte een trap toe kregen, het vuilnisvat van de geschiedenis in.

De Democraten hebben de toekomst voor zich opgeëist, zo schrijft Arie Elshout. En dat liet voor de anderen alleen het verleden over om zich wrokkend op terug te trekken. Maar de geschiedenis is grillig en verraderlijk. Wat nu de verworvenheden lijken van een onmiskenbare vooruitgang, kan morgen de aberratie geworden van een verdoold en moreel verdorven tijdvak. Dat te erkennen vraagt democratische bescheidenheid - en daar is 'links' nooit goed in geweest.

Nee, ook ik zie de komende Trump-jaren niet met vreugde tegemoet. Maar het verliezende kamp in de VS boezemt nauwelijks meer vertrouwen in. Angst en zelfgenoegzaamheid vormen een giftig mengsel, dat de tijdelijke winnaars van nú alleen maar verder zal overtuigen van het gelijk van hún mengsel van angst en rancune.