Familie van Hongaarse premier Orbán profiteerde van miljoenen aan EU-geld

Een bedrijf gerelateerd aan István Tiborcz, schoonzoon van de Hongaarse premier Viktor Orbán, was betrokken bij een mogelijke criminele samenzwering die de EU zo'n 40 miljoen euro heeft gekost. Dat blijkt uit onderzoek van de Europese antifraude-waakhond Olaf. Die onderzocht hoe het bedrijf Elios van 35 gemeenten opdracht wist te krijgen om met EU-steun de straatverlichting te vernieuwen. Bij alle projecten zijn onregelmatigheden gevonden, in 17 gevallen ging het volgens Olaf om georganiseerde fraude.

Het onderzoek begon in 2015, voor Tiborcz destijds aanleiding zijn aandeel in het bedrijf te verkopen. Het schandaal gaat terug tot 2010, toen het onbekende Elios kort na de verkiezingen de opdracht kreeg voor het aanleggen van straatverlichting in het stadje Hódmezövásárhely.

De toenmalige burgemeester was János Lázár, tegenwoordig hoofd van het regeringsbureau van premier Orbán. Met die opdracht verwierf Elios ervaring, een van de randvoorwaarden in de openbare aanbestedingen elders. Aangezien geen enkel ander bedrijf zulke ervaring had of kon opdoen, kwam Elios telkens als winnaar uit de bus, zelfs al was dat bedrijf volgens Olaf steeds de duurste en kostten hun ledlampen volgens de onderzoeksjournalistieke website Direkt36 ruim 50 procent meer dan die van andere aanbieders.

Elios leverde samen met het eigen bod ook 'indicatieve biedingen' van 'onafhankelijke bedrijven' die standaard vijf tot zeven procent boven de eigen prijs lagen. Volgens Olaf werden die biedingen door dezelfde persoon op dezelfde computer geschreven.

Orbán

In juni 2017 verklaarde de premier tegenover Direkt36 dat het hem zou verbazen als familieleden betrokken waren bij projecten die met EU-geld werden gefinancierd. Toch staat de affaire rond Tiborcz niet op zich. Zo levert Orbáns vader volgens Direkt36 regelmatig bouwmaterialen voor infrastructurele projecten die grotendeels uit EU-subsidie worden betaald.

Met parlementsverkiezingen over twee maanden komt het Olaf-rapport zeer ongelukkig voor premier Orbán. Maar volgens Lázár is 'niets onrechtmatigs' gebeurd, kunnen gemeenten trots zijn op hun straatverlichting en zijn de publicaties een poging tot inmenging in de verkiezingen.

Het Olaf-rapport ligt al sinds eind vorig jaar bij de Hongaarse regering, iets wat in Hongarije alleen bekend was omdat de Wall Street Journal erover berichtte. Volgens Lázár was publicatie alleen mogelijk met toestemming van Olaf zelf, al werd een eerder rapport over de aanbesteding van een metrolijn onder de vorige socialistische regering vorig jaar onmiddellijk gepubliceerd.

Pas nadat oppositiewebsite 24.hu het rapport in handen wist te krijgen, kondigde de Hongaarse justitie nader onderzoek aan. Maar dat, verklaarde procureur-generaal Péter Polt gisteren, kan nog 'jaren in beslag nemen'.

Toenemende zorgen

Een groep Europarlementariërs die als waakhond geldt van de EU-begroting maakt zich zorgen over gesjoemel door oligarchen in de oostelijke lidstaten. 

Bij een recent bezoek aan Hongarije ontdekte deze parlementaire begrotingscommissie dat bij 36 procent van de grote projecten die met EU-subsidies worden betaald, sprake was van slechts één gegadigde, zo meldt de Britse krant The Guardian. In Kroatië en Polen is dat zelfs 45 procent, aldus de commissievoorzitter, de Duitse Europarlementariër Ingeborg Grässle. "Het lijkt erop dat de regels worden gerespecteerd, maar tegelijkertijd wordt elke concurrentie vermeden", zegt zij tegenover de krant. Hongarije is een van de grootste netto-ontvangers van EU-fondsen. Tijdens de huidige begrotingsperiode (2014-2020) heeft het land recht op 25 miljard euro.

Al eerder heeft Orbán vanuit Brussel kritiek gekregen omdat zijn felle houding tegenover de EU lastig te rijmen valt met de gretigheid waarmee de Europese gelden in Boedapest worden geïncasseerd. Het meest beeldende voorbeeld daarvan waren de 'Laten we Brussel stoppen!'-slogans van een officiële overheidscampagne tegen het EU-migratiebeleid, die vorig jaar in metrolijnen hingen - metrolijnen die grotendeels door de EU zijn gefinancierd.

Vervolging

In de discussies over de nieuwe meerjarenbegroting vanaf 2021, die de komende maanden in alle hevigheid losbarsten, zullen sommige lidstaten (waaronder Nederland) hameren op hardere voorwaarden voor de EU-subsidies, bijvoorbeeld door ze afhankelijk te maken van hervormingen (wortel), in combinatie met een sanctie-instrument bij een gebrek daaraan, of fraude (stok).

Het probleem met fraude met EU-gelden is dat alleen de nationale autoriteiten strafrechtelijke vervolging kunnen instellen. Het Europese antifraudebureau Olaf, dat 'serieuze onregelmatigheden' in Hongarije aan de kaak stelde, heeft slechts een signaleringsfunctie.

Twintig EU-landen hebben daarom vorig jaar besloten tot oprichting van een onafhankelijk Europees Openbaar Ministerie (EOM), dat wél grensoverschrijdend achter misbruik van EU-geld aan kan gaan. Hongarije heeft zich daar echter niet bij aangesloten, net zo min als Nederland in eerste instantie. In het regeerakkoord van Rutte III staat dat Nederland ergens in deze kabinetsperiode alsnog zal aanhaken. Het EOM komt in Luxemburg en zal over twee à drie jaar aan zijn werk kunnen beginnen.

Overigens moeten we de omvang van de fraude met EU-subsidies ook weer niet overdrijven, zegt de Europese Rekenkamer. Uit het in september verschenen jaarrapport blijkt dat de Rekenkamer uit een steekproef van duizend transacties elf 'vermoedens van fraude' heeft doorgespeeld naar Olaf.

De slogan van Orbáns regering is 'Stop Brussel'. Die is prominent zichtbaar in metro- en treinwagons op lijnen die vaak met EU-subsidies zijn aangelegd. De Europese Commissie begon vorig jaar een tegenaanval.