Zijlstra struikelde over een leugen, maar jokken hoort wel bij buitenlands beleid

Halbe Zijlstra kan zich bij een illustere lijst internationale voorgangers voegen. Politici nemen regelmatig een loopje met de waarheid als het om buitenlandse politiek gaat. Nederland valt door Zijlstra’s verzonnen ontmoeting met Vladimir Poetin dan ook niet plots uit de toon als onbetrouwbaar land in de internationale diplomatie. Wel loopt het Nederlandse zelfbeeld een deuk op.

Leiders in democratieën liegen zelfs vaker over buitenlands beleid dan dictators, zo betoogt de Amerikaanse politicoloog John Mearsheimer in zijn boek ‘Waarom leiders liegen’. Democratische leiders moeten hun bevolking overtuigen als zij ergens een militaire interventie willen beginnen of meer geld aan het leger willen uitgeven. En als een oorlog in Vietnam of Afghanistan niet goed verloopt, moet een stroom aan positieve berichten het thuisfront ervan overtuigen dat een succesvol einde in zicht is, mits de missie nog maar even verlengd wordt. Een dictator heeft het makkelijker: hij verhoogt gewoon de defensie-uitgaven en gooit dissidenten in de gevangenis.

Van de democratische leugens is paniekzaaierij volgens Mearsheimer de meest in het oog springende. Leiders verdraaien gebeurtenissen of informatie van inlichtingendiensten om hun bevolking voor een nieuwe oorlog of een groter leger te winnen. Een bekend voorbeeld zijn de claims van George Bush en Tony Blair dat Irak massavernietigingswapens had. Maar de meeste moderne Amerikaanse presidenten verspreidden leugens. Franklin Roosevelt wilde graag de strijd aan met nazi-Duitsland, en meldde in 1941 dat een marineschip spontaan was beschoten door een Duitse onderzeeboot. Eigenlijk was het schip van de zogenaamd neutrale Amerikanen op zoek naar de Duitse onderzeeboot, om haar locatie door te geven aan Britse vliegtuigen die er dieptebommen op wilden gooiden.

Europese leiders zijn weinig anders. In 2011 leidde de Franse president Nicolas Sarkozy een interventie tegen de Libische leider Muammar Kadafi. Volgens Sarkozy zou Kadafi anders burgers en rebellen in de stad Benghazi afslachten. Later bleek dat deze inschatting nooit op feiten gebaseerd was. Sarkozy zocht vooral een excuus om de Franse macht rond de Middellandse Zee te vergroten.

Geesten rijp maken

Zijlstra’s verzonnen aanwezigheid in Poetin’s buitenhuis past in dit patroon. Tijdens een VVD-congres maakte hij als fractievoorzitter de geesten rijp maken voor hogere defensieuitgaven, en blijkbaar vond hij het nodig zijn betoog met een beeldende anekdote te illustreren.

Rusland leek Zijlstra weinig kwalijk te nemen. Een verklaring van de Russische ambassade in Den Haag deed de woorden van de toen nog niet afgetreden minister af als een ‘interne aangelegenheid.’ Ook internationaal bleef de aandacht uit. De New York Times en de Washington Post plaatsten een kort bericht van een persbureau op hun website, maar besteden in de papieren versie van hun krant gisteren geen aandacht aan het voorval.

Tekst loopt door onder de video.

Maar aan de internationale acceptatie van leugens zit ook een keerzijde die Zijlstra vandaag fataal werd. Nederland ziet zichzelf graag als land dat niet meedoet aan de smerige kanten van internationale machtspolitiek. Nederland beschouwt zich als land van internationaal recht, dat zich aan de regels houdt en in het buitenland met open vizier zijn belangen behartigt. In dat beeld past het gedrag van Zijlstra niet.

Anderen de les lezen

Bovendien wil Nederland graag anderen de les lezen over mensenrechten en persvrijheid. De Kamer drong er vorig jaar bij de kersverse minister Zijlstra op aan dat hij deze onderwerpen wel regelmatig zou bespreken met buitenlandse leiders. Als dergelijke reprimandes al enig effect sorteren, klinken ze in ieder geval minder geloofwaardig uit de mond van een minister die zelf een leugen heeft verspreid.

Daar komt nog bij dat het huidige kabinet vindt dat juist Rusland een gevaar voor de waarheid is. Het land zou met desinformatie Westerse democratieën kunnen ondermijnen. Als Zijlstra niet was afgetreden, zou die waarschuwing moeten komen van een minister die het zelf ook eens niet zo nauw nam met de feiten. De Russische ambassade in Den Haag schreef eerder al dat Rusland door de Nederlandse overheid en media regelmatig ten onrechte als verspreider van nepnieuws en als internationale agressor wordt afgeschilderd.

Maar nu Zijlstra is vertrokken, kan een opvolger juist met een zeker superioriteitsgevoel anderen de les lezen. De nieuwe minister kan erop wijzen dat de Nederlandse politiek zo eerlijk is, dat een minister al na één pragmatische leugen opstapt. Dat is een hoge maatstaf om anderen op vermeende misstanden aan te spreken. 

Lees ook: Hoe de leugen van Halbe Zijlstra onhoudbaar werd en bekijk hier de tijdlijn waarin Zijlstra zijn verhaal over de ontmoeting met Poetin opklopte.