Direct naar artikelinhoud

Minister vertraagde bescherming Muur van Mussert

Vanaf een balkon aan de muur, speciaal voor dit doel gebouwd, sprak Anton Mussert de aanwezigen toe.Beeld ANP

De afgebrokkelde en met de sloop bedreigde Muur van Mussert in het Gelderse Lunteren krijgt voorlopig niet de beschermde status, omdat oud-minister Jet Bussemaker (Cultuur) ervoor koos de beslissing voor zich uit te schuiven.

Zij deed dit ondanks sterk aandringen van de gemeente Ede en de wens van de eigen experts om het unieke NSB-complex sneller te beschermen. Dat blijkt uit documenten die persbureau ANP in handen heeft.

Bussemaker besloot afgelopen augustus om de aanwijzing als rijksmonument niet te starten, maar eerst een langdurige 'verkenning' te beginnen, die pas eind 2018 klaar is. Haar ministerie ontkende destijds tegenover journalisten dat de beslissing op dat moment genomen moest worden.

Monumenten worden in de regel beschermd op basis van een programma, na een zorgvuldige verkenning.
Ministerie van cultuur

De Muur van Mussert dreigt tegen de vlakte te gaan. Ooit was het de plek waar NSB-voorman Anton Mussert glorieerde; op de Goudsberg in Lunteren, nu gemeente Ede, verzamelde zijn Nationaal-Socialistische Beweging zich met Pinksteren. Vanaf een balkon aan de muur, speciaal voor dit doel gebouwd, sprak hij de aanwezigen toe.

Dat balkon is weg, de muur brokkelt af, er staan bomen voor en klimop tiert welig. Eromheen staan vakantiehuisjes. En als het ligt aan Roderick Zoons, de eigenaar van het terrein, staan op de plek van de muur op termijn ook huisjes. Hij wil die sta-in-de-weg slopen.

De gemeente Ede is daar niet blij mee, maar kan er niets aan doen, zegt ze. De muur staat op particulier terrein, er is geen sloopvergunning nodig. En de afweging of de muur het beschermen waard is, is niet aan haar. Het gaat hier overduidelijk om een object van landelijke betekenis, aldus een woordvoerder. De NSB'ers die ernaar toe trokken, kwamen uit heel Nederland. "Het is eenvoudigweg geen plaatselijke geschiedenis." Dus moet het Rijk beslissen of die muur de monumentenstatus krijgt. Gebeurt dat, dan mag hij niet om.

'Warme pleidooien'

Al in 2015 schrijven experts van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat rijksbescherming nodig is. Erfgoedverenigingen hadden hierom verzocht. Ondanks "warme pleidooien" krijgen de ambtenaren het er echter "echt niet doorheen" bij hun bazen. Maar eind 2016 lijkt er een doorbraak te zijn, als de dienst de muur "eigener beweging" toch gaat aanwijzen.

Begin dit jaar gaat het toch nog mis. Directeur Susan Lammers wil het eerst voorleggen aan minister Bussemaker. "Dit ligt zeer gevoelig. Op alle commotie die erover ontstaat zal de minister bevraagd worden", aldus Lammers. Niet veel later volgt de beslissing dat het toch niet doorgaat.

Het bevreemdt de ambtenaren, die al veel voorwerk hebben gedaan. "Nou moe, ik vind dit lastig te verkopen. Ik denk ook niet dat de wethouder hier blij mee is'" aldus een van hen over het ingrijpen van hogerhand. De Edese wethouder Johan Weijland (D66) heeft zich dan al jaren achter de schermen ingezet voor rijksbescherming. In juni doet hij nog een ultieme poging om Bussemaker over de streep te trekken. In de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum geeft hij haar een brandbrief.

Bussemaker zegt de kwestie niet te kennen. In augustus besluit ze met de ondertekening van een nota, waarin de politieke gevoeligheid nog een keer is benadrukt, het Edese verzoek niet te honoreren.

'Terughoudend'

Het ministerie laat weten: "We zijn terughoudend in het aanwijzen van rijksmonumenten. Monumenten worden in de regel beschermd op basis van een programma, na een zorgvuldige verkenning."

Anders dan vroeger wil de Rijksdienst niet links en rechts plekken of objecten aanwijzen die een beschermde status krijgen. De dienst werkt aan een samenhangende 'verkenning' waarvan herdenkingserfgoed, zoals de Muur van Mussert, onderdeel is.

Lees ook: 

Nederland kan leren van Duitsland wat betreft de omgang met onze geschiedenis. Gemeente Ede zou de Muur van Mussert moeten omarmen, schrijft Josha Sietsma, docent maatschappijleer en mede-organisator Holocaust-studiereizen.

De 'Muur van Mussert' is het enige nog bestaande bouwwerk dat door de NSB is bedacht en gebouwd en moet alleen al daarom blijven staan, vindt historicus Henk Slechte. Als herinnering maar ook als waarschuwing.