Onder Nederlands bewind zijn de problemen op Sint-Eustatius verergerd

Wetteloosheid, vriendjespolitiek, het min of meer monopoliseren van radio- en tv-zendtijd voor eigen politieke doeleinden. Intimidatie en bedreigingen van burgers: 'de situatie heeft bijna trekken van een staatsgreep'.

Op verzoek van het kabinet heeft een 'commissie van wijzen' het afgelopen half jaar de bestuurlijke situatie op Sint-Eustatius doorgelicht. De bevindingen zijn snoeihard. Staatssecretaris Raymond Knops (koninkrijksrelaties): "Ze overtreffen de vermoedens." De commissie schetst een vernietigend beeld van de  huidige machthebbers op het eiland die elke vorm van fatsoenlijk bestuur frustreren.

Hoe heeft de situatie zo kunnen escaleren?

Op 10 oktober 2010 werden de verhoudingen binnen het Koninkrijk der Nederlanden flink opgeschud. Het land de Nederlandse Antillen hield op te bestaan, de kleine Caribische eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba gingen verder als 'overzeese gemeenten' van Nederland.

Statia verdient de speciale aandacht van 'Den Haag', een eiland met 3200 inwoners dat worstelt met armoede, werkloosheid, weinig economische ontwikkeling, slechte infrastructuur en verwaarloosde woningen. Sint-Eustatius heeft een geschiedenis van 'zorgelijke begrotingssituaties', zoals de commissie van wijzen het omschrijft. Eilandbewoners voelen zich achtergesteld bij de anderen in het koninkrijk. De roep om echte zelfstandigheid klinkt voortdurend.

Onder Nederlands bewind zijn de problemen eerder verergerd dan verminderd. Het kabinet ziet zich meerdere keren genoodzaakt in te grijpen. Zo komt het eilandbestuur medio 2015 onder financieel toezicht te staan. De zorgen in Den Haag blijven. Het eilandbestuur levert jaarrekeningen te laat en incompleet in. In 2017 vindt toenmalig minister van koninkrijksrelaties Ronald Plasterk het genoeg geweest. Hij stuurt voormalig gouverneur van Aruba Fredis Refunjol en staatsraad bij de Raad van State Jan Franssen naar de West 'om onderzoek te doen naar de huidige bestuurskracht' van Statia.

Raadsleden en gedeputeerden op het eiland weigeren met de commissie samen te werken. Ambtenaren krijgen van het bestuur een verbod om met Refunjol en Franssen te spreken. De commissie concludeert dat de macht op Statia vrijwel in handen ligt van één man, Clyde van Putten, leider van de Progressive Labour Party. Enkele dagen nadat orkaan Irma over de Cariben is getrokken en het kabinet hulp heeft aangeboden, zegt Van Putten over de Nederlandse militairen: "We zullen ze vermoorden en verbranden in de straten van Statia." Plasterk doet aangifte.

Ondanks de tegenwerking weet de commissie met ambtenaren te spreken. Zij reppen zonder uitzondering over intimidatie en angst. Wie niet loyaal is, wordt overgeplaatst. De commissie vindt 'het optreden en handelen van het huidige Statiaanse bestuur onacceptabel'. Het eiland wordt geleid 'met meer klassieke verschijningsvormen van een dictatuur'.

Het is te makkelijk om de schuld eenzijdig bij Sint-Eustatius te leggen. Ook Nederland heeft de afgelopen jaren laakbaar gehandeld. In 2015 oordeelde een andere commissie, onder leiding van oud-minister Liesbeth Spies, dat het eiland teleurgesteld is in wat de nieuwe status heeft opgeleverd. Exemplarisch is dat sinds 10 oktober 2010 de armoede verder is toegenomen.

Ook Refunjol en Franssen zijn op het eiland gestuit op diepe onvrede over Nederland. De bewoners rekenden erop dat 'Den Haag' een sociaal minimum zou vaststellen en de uitkeringen zou verhogen. Ze wachten daar nog steeds op. Nederland heeft Sint-Eustatius de afgelopen jaren verwaarloosd, vindt de commissie. 'Den Haag' toonde weinig interesse in het opbouwen van de jonge gemeente, die gebaat is bij 'corrigerende mechanismes', zoals kritische media en mondige burgers. De commissie: "Nederland heeft met haar lankmoedige, niet-geïnteresseerde en afstandelijke houding een beeld opgeroepen van een vergeten eiland." En onder die omstandigheden kon een klein groepje Statianen het eiland in hun greep krijgen.

Lees ook: Kabinet neemt bestuur Sint-Eustatius over