Borsten? In het depot ermee!
Het schilderij ‘Hylas en de nimfen’ hangt weer waar het hoort: aan de muur van de Manchester Art Gallery. Het schilderij toont de Griekse held Hylas die op zijn Argonautentocht verleid werd door een groepje vrouwelijk schoon. Sinds het in 1896 geschilderd werd, behoorde het tot de meest geliefde werken van het museum.
Dat was niet naar de zin van conservatrix Clare Gannaway, die zich stoorde aan de ‘ouderwetse’ vrouwenlichamen op het doek: ‘als ofwel passieve schone objecten of als femmes fatales’. Inderdaad, van drie van de nimfen zijn de borsten te zien, kuis tepelloos gehouden. Weg ermee dus, naar het depot, vond Gannaway. In de museumwinkels werden zelfs de ansichtkaarten verwijderd. De verwijdering en reacties daarop werden gefilmd ten behoeven van een videoproject dat in maart van start gaat.
Gannaway kreeg de rel die ze zocht. “Ik schaam me feministe te zijn”, noteerde iemand op de post-it die bezoekers op de lege plek mochten kleven. “De Victorianen werden altijd als preuts beschouwd”, meesmuilde de kunsthistorica Lizz Prettejohn op de BBC. “Nu lijken wij die rol te hebben overgenomen.”
Geschrokken haalde de gemeenteraad van Manchester, waaronder het museum valt, bakzeil. Het museum wendt nu voor dat het allemaal niet zo ernstig bedoeld was. Maar daarmee is de censuurgolf in het westen niet voorbij. In deze krant wakkerde de kunsthistoricus Léon Hanssen het vuurtje afgelopen zaterdag flink aan. Nee, om verwijdering van kunst of gerechtelijke vervolging van artiesten was het hem niet te doen, zo bezwoer hij. Cynisme of naïviteit? – vraag je je na de klucht in Manchester af.
Censuurgolf
We leven in donkere tijden, waarin de westerse cultuur om het hardst wedijvert met de geestelijke kneveling van ideologieën uit heden en verleden. Schrikt zij van de seksuele revolutie die zij tot voor kort onder haar bloemrijkste verworvenheden schaarde en kruipt zij daarom terug in de repressie waar wij ooit de 19de eeuw om beklaagden? De verwrongen geestesgesteldheid die daarmee gepaard heette te gaan wijst daar wel op. In de prachtige kimono-schilderijen van Breitner meent Hanssen sadistische ‘bondage’ te ontwaren. Een ernstig geval van ruggemergverweking, lijkt mij: gevolg van een Victoriaanse zonde die wel héél eenzaam moet zijn.
Ach ja, die beroemde ‘mannelijke blik’. Ongetwijfeld bestaat ze. Of u het nu leuk vindt of niet, dames en heren, de meeste mannen houden ervan naar vrouwen te kijken. Zoals Toon Hermans ooit zei, lopend op de Haagse Lange Poten: “Ik zie liever een paar mooie benen dan een paar lelijke”. Omgekeerd is het niet anders, en ik ben nog nooit een man of vrouw tegengekomen die niet graag fysiek een beetje in de smaak wil vallen bij het beoogde geslacht.
Die wilde werkelijkheid laten we alleen nog toe wanneer ze zorgvuldig getemd en gedisneyficeerd is
Maar de seks die daarmee gepaard gaat is niet altijd mooi. Dat was in de jaren van ‘flower power’ misschien uit zicht geraakt. Seks en geweld liggen dicht bij elkaar, net als lekker en vies, en harmonisch en rauw. Kunst die iets meer wil zijn dan aanstootloze koektrommelkitsch laat dat zien. Dat is in de moderne tijd haar opdracht geworden: de wereld te tonen zoals ze is, ook al schrikken we daar soms van.
Onze heerlijke nieuwe wereld van vandaag vergeet dat soms – of wil dat vergeten. Verwend als ze is, wordt ze kribbig bij elk pijntje of risico. En dus moet het weg: uit haar ogen, het taboe in, of het depot. Allergisch en intolerant voor alles, is ze een moreel kasplantje geworden. In het wild overleven dat soort cultures slecht.
Die wilde werkelijkheid laten we alleen nog toe wanneer ze eerst zorgvuldig getemd, gekamd en gedisneyficeerd is – en door de nieuwe censors ‘voor alle leeftijden’ toegelaten. Zelfs een tepelloos doek met een vleugje echte erotiek komt er dan niet meer door.
Lees hier het essay van kunsthistoricus Léon Hanssen terug. Hij concludeert: de shockerende mannelijke blik waar #MeToo op wijst, is ook op menig schilderij te vinden.