Direct naar artikelinhoud
Opinie

Beëindig de perverse landbouwsubsidies

Beëindig de perverse landbouwsubsidies
Beeld ANP

Minder geld naar de Europese Unie? Dan ook minder naar de boeren. Dat stellen hoogleraren Jeltsje van der Meer-Kooistra en Henk Folmer.

Volgens premier Rutte kan de EU-begroting worden verlaagd na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk. Met Nederland bepleiten ook Zweden, Finland, Denemarken, Ierland en de Baltische staten een verlaging. Alle andere lidstaten en ook het Europese parlement willen de begroting juist verhogen.

Het wordt nog een hele toer voor Rutte om het pleit te winnen. Zijn argument snijdt namelijk geen hout. Immers, de totale EU-inkomsten dalen door het vertrek van een grote nettobetaler, wat eerder reden is voor verhoging dan verlaging van de bijdragen van de achterblijvers. Rutte zal zijn heil moeten zoeken in een heroverweging van de bestaande uitgaven.

Landbouwsubsidies stammen nog uit de tijd dat voedselzekerheid problematisch was in verschillende lidstaten. Dat is echter allang niet meer het geval.

Bij zijn afweging kan hij gebruikmaken van de principes van subsidiariteit en doelmatigheid. Subsidiariteit betekent dat overheidstaken alleen naar het gemeenschappelijk Europees niveau worden overgeheveld, als ze daar doelmatiger en effectiever kunnen worden uitgevoerd dan door de lidstaten afzonderlijk. Voorbeelden zijn: bewaking van de buitengrenzen, defensie, onderzoek en klimaatbeleid. Het doelmatigheids-principe houdt in dat de voordelen moeten opwegen tegen de nadelen.

Op basis van deze principes komen de landbouwsubsidies - met ruim 40 procent de grootste uitgavenpost - voor verlaging in aanmerking. Deze subsidies stammen nog uit de tijd dat voedselzekerheid problematisch was in verschillende lidstaten. Dat is echter allang niet meer het geval. Daarmee is de grondslag voor gemeenschappelijk beleid komen te vervallen. Ter verdediging van de subsidies stellen de voorstanders dat landbouwproducten voorzien in primaire levensbehoeften. Maar dit is een gelegenheidsargument, want zij bepleiten geen specifieke EU-subsidies voor andere producten die ook in primaire levensbehoeften voorzien, zoals medicijnen.

Schaalvergroting en intensivering

Een zwaarwegend argument tegen de landbouwsubsidies is dat zij grotendeels terechtkomen bij intensieve boeren, die deze gebruiken voor verdergaande schaalvergroting en intensivering. Dit heeft talrijke perverse maatschappelijke effecten en ondermijnt de doelmatigheid van de subsidies.

Beëindiging van de perverse landbouwsubsidies is een belangrijke stap in het herstel van de biodiversiteit

Zo heeft de industriële bedrijfsvoering de biodiversiteit sterk doen afnemen. Ook zijn kenmerkende landschappen in rap tempo verdwenen doordat bloem- en kruidenrijke weilanden met sloten en greppels vervangen zijn door monotone maisvelden en raaigraspercelen. Dit heeft negatieve gevolgen voor het woonklimaat en voor recreatie en toerisme, die in veel landelijke gebieden qua werkgelegenheid belangrijker zijn dan de landbouw. Door de monocultuur en het gebruik van pesticiden verdwijnen insecten en bijen met negatieve gevolgen voor de weidevogels en voor de landbouw zelf.

Door diepteontwatering, intensief grondgebruik en de inzet van steeds zwaardere machines wordt de vruchtbaarheid van de grond ernstig aangetast. De intensieve landbouw draagt bovendien aanzienlijk bij aan de uitstoot van broeikasgassen. Door de uitstoot van fijnstof en ammoniak wordt de gezondheid van omwonenden aangetast en de hoge veedichtheid verhoogt het risico op ziekteuitbraken.

Alle nadelige effecten worden afgewenteld op de burgers die via belastingen de landbouwsubsidies betalen en opdraaien voor de gevolgen van intensieve landbouw. Beëindiging van de perverse landbouwsubsidies is een belangrijke stap in het herstel van de biodiversiteit. Dat kan worden versterkt door de vrijkomende gelden te gebruiken voor omschakeling naar een natuur-inclusieve landbouw. Dan wordt het landbouwbeleid volgens het subsidiariteitsprincipe daadwerkelijk gemeenschappelijk en bovendien doelmatig. De resterende gelden kan Rutte gebruiken voor verlaging van de EU-begroting.

Jeltsje van der Meer - Kooistra is hoogleraar financieel management aan de Rijksuniversiteit Groningen. Henk Folmer is hoogleraar ruimtelijke economie aan diezelfde universiteit. 

Lees ook: Waar geven we die 725 miljoen aan landbouwsubsidies aan uit?

Nederland ontvangt 725 miljoen euro van de Europese Unie aan landbouwsubsidies. Waar geven we dat aan uit?

Lees ook: EU-landbouw behoeft geen subsidie

De Europese landbouw-subsidies dienen geen enkel doel, betoogt Joost de Jong, oud-beleidsmedewerker van het ministerie van LNV. Hij bepleit de afbouw van het systeem.