Hoe Willem Geertman zijn liefde voor natuur met de dood bekocht

3 juli 2012, rond half één ’s middags lokale tijd, werd missionaris en milieuactivist Willem Geertman vermoord. Het gebeurde snel, maar niet overhaast, zou een getuige later verklaren. “Alsof het gepland was, alsof die twee mannen precies wisten wat ze moesten doen.”

Twee mannen met een pistool. Ze hadden hun motorfiets netjes voor de deur laten staan en waren gewoon met Geertman mee naar binnen gelopen, toen die zijn kantoor betrad in San Fernando, Pampanga, in het zuiden van de Filipijnen. Daar grepen ze hem bij de nek, dwongen hem op de knieën en schoten hem door de rug. Toen lieten ze hem als een zak aardappelen vallen op de vloer. Dood.

Niet veel later, op diezelfde dag, ging bij broer Herman Geertman in Utrecht de telefoon. Zijn vrouw Gerda aan de lijn. Op haar werk had ze een mailtje ontvangen van Aurora, de vrouw van Willem: ‘Willem is dood’. Daarmee begon voor hem een jarenlange strijd voor gerechtigheid. Over die strijd maakte cineast Jacco Groen, in opdracht van natuurorganisatie IUCN, de film ‘War on minerals’, die morgen in première gaat.

Broer Herman: “Aanvankelijk deed de politie het af als een ontspoorde poging tot roof, om vooral niet verder te hoeven zoeken. Maar een jaar later is bij een diefstal een man aangehouden. En die man is herkend van een foto als een van de moordenaars. Hij zit nu al twee jaar in voorarrest. In wiens opdracht hij handelde, is onbekend. Terwijl dat eigenlijk de belangrijkste vraag is.”

Herman heeft natuurlijk wel een vermoeden. “Waarschijnlijk moet de opdrachtgever gezocht worden in de hoek van militairen of paramilitairen. De toegang tot Willems wijk werd bewaakt, militairen controleerden ieders papieren. De daders arriveerden op hun motor, maar zijn niet gecontroleerd bij de wachtpost, zo bleek uit foto’s.”

Priesterarbeider

Willem was de oudste van zes uit een katholiek gezin uit Raalte. Hij studeerde missiologie bij de Karmelieten en koos voor het bestaan van priesterarbeider. Hij begon als lasser in de Rotterdamse haven, leerde daar het vakbondswerk, maar maakte halverwege de jaren zeventig de stap naar het échte werk op de Filipijnen. “Er stond ‘missionaris’ in zijn paspoort, dat gaf hem een vrijbrief om daar gewoon onder de mensen te werken.”

Herman had daar toen nog zo zijn gedachten bij. Waarom moet je nu zo nodig met je poten in zo’n rijstveld staan, heeft hij hem destijds nog gevraagd. Ben je voor die mensen niet van veel meer betekenis als je werkt bij een ontwikkelingsorganisatie of zo?

“Maar zei Willem dan: je hoort alleen de échte problemen, als je met de mensen meewerkt.” En op de Filipijnen is er geen gebrek aan problemen – net zoals in veel andere arme landen waar de welvaart ongelijk wordt verdeeld, waar enkele families feitelijk de macht hebben en hun belang altijd vóór gaat. Bovendien hield Willem van het prachtige land met zijn overweldigende natuur. “Willem zei: Als je hier op de grond spuwt, groeit er direct een bananenboom. Maar als daar dan bananen aan komen, dan zijn die altijd van een ander.” Juist die combinatie van natuur en onrecht trok de missionaris aan.

Herman: “Dan ging hij de mensen scholen. Vertelde hen dat mensenrechten universeel zijn. Dat ze betaald moeten worden voor werken. En dat ze, zelfs als ze werken op een plantage van een grootgrondbezitter, rechten hebben op een stukje grond.” En zo was hij ook een stuwende kracht achter het protest tegen mijnbouwplannen in Cassiguran, Aurora, een vrijhandelszone in het oosten van de Filipijnen. Daarvoor moet niet alleen 13.000 hectare oerwoud worden gerooid, ook moet de lokale bevolking van de grond vertrekken.

Nummer 100

Uiteindelijk werd dat activisme ook zijn dood, is het vermoeden. “Hij was nummer honderd sinds 2010”, zegt Herman. “Vier dagen voor zijn dood, werd nummer 99 vermoord, ook een natuurbeschermer. Nu staat de teller op 251.” Deze moorden hebben gemeen dat ze omgeven zijn met vragen – waarop nimmer antwoorden kwamen. Te veel tegenwerking, te veel corruptie, te veel onwil om de waarheid boven tafel te krijgen, vat Herman samen. Zeker in een land waar de mijnbouw zo nauw verstrengeld is met de corrupte politieke cultuur, waar bedrijven militairen kunnen inhuren om critici een toontje lager te laten zingen, waar de massa crepeert en de elite regeert. “Ergens kan ik ook nog wel begrip opbrengen voor zo’n moordenaar. Van de honderd of tweehonderd dollar die hij vermoedelijk kreeg voor zijn opdracht, heeft hij zijn familie een week kunnen laten eten”, zegt Herman. “Maar goed te praten, dat is moord natuurlijk nooit.”

Blijft de vraag: hoe nu verder? De familie Geertman had aanvankelijk, toen de Filipijnse autoriteiten het lieten afweten, haar hoop gevestigd op de Nederlandse overheid. “Willem is immers Nederlands staatsburger. Den Haag had dus best kunnen roepen: zoek eens uit wat er met onze onderdaan is gebeurd. De ambassadeur in Manilla was ook geschokt. Maar, vertelde hij, ‘ik kan weinig anders doen dan stille diplomatie op een feestje de Filipijnse minister van justitie aanspreken op deze zaak bijvoorbeeld’ ”, zegt Herman. “Maar dat heeft niks uitgehaald. Volgens mij is zo’n ambassade weinig meer dan een Kamer van Koophandel.”

Petitie

“We hebben ook nog een petitie aangeboden aan de vaste Kamercommissie voor buitenlandse zaken. Alle Kamerleden waren present en D66-leider Alexander Pechtold riep dat de onderste steen boven moest komen. Nooit meer iets van gehoord. En Harry van Bommel van de SP zei later voor de camera dat er beelden van de moordenaars van mijn broer zijn. Je hebt dus geen Peter R. de Vries nodig om de daders te vinden. Maar dat is ook het enige wat Van Bommel er ooit over heeft gezegd.”

Ja, Buitenlandse Zaken kwam nog met 18 pagina’s A4, een overzicht van wat het heeft gedaan in deze zaak. “Maar dat zijn vooral zaken geweest waar ik hen om had gevraagd. Geen eigen initiatief dus.” Nederlandse politici, ministers en ook ambassadeurs kunnen nu eenmaal weinig macht laten gelden in andere landen, bewijst ook deze ervaring.

In ieder geval is in juni een zitting gepland waarbij de moordverdachte wordt voorgeleid. Herman houdt zijn hart vast. Het is bijvoorbeeld niet zeker dat alle getuigen verschijnen. “Die moeten twee dagen reizen, zelf voor onderdak en eten zorgen, ze verdienen die dagen helemaal niks en worden, als het tegenzit, ook nog eens bedreigd. Maar, hoe dan ook, ik laat deze zaak niet meer los. Iedere publiciteit is welkom, iedere actie. En wie weet... uiteindelijk is de Berlijnse Muur ook ooit gevallen.”

Bescherm de natuurbeschermer

Verschillende natuur- en milieuorganisaties, waaronder IUCN NL en Milieudefensie, zijn verontrust over het gevaar waaraan natuurbeschermers blootstaan. Ze zijn met steun van de Nationale Postcodeloterij een actie begonnen om hen beter te beschermen en willen dat er een bindend mensenrechtenverdrag komt voor bedrijven, zodat deze bij de winning van grondstoffen waar ook ter wereld verplicht zullen worden om de mensenrechten te respecteren. De film over de moord op Willem Geertman gaat morgen in première in Pakhuis De Zwijger, Amsterdam.