GeenPeil is ongrondwettelijk en on-Nederlands

De nieuwe politieke partij GeenPeil wil van kamerleden 'levende stemkastjes' maken. Per internetstemming laat de achterban weten wat hij van dit of dat wetvoorstel vindt, zo liet lijsttrekker Jan Dijkgraaf bij de lancering weten. En al naar gelang het resultaat steken de afgevaardigden bij stemming in de kamer dan wel of niet hun hand op.

Zelden was de uitdrukking 'stemvee' zo toepasselijk: niet voor het Nederlandse kiezersvolk maar voor hun afgevaardigden. Bij GeenPeil zijn ze niet meer dan het doorgeefluik van wat de volkswil besluit. 'Zo wordt de elk wetsvoorstel een micro-referendum', aldus Dijkgraaf. Zoals het er nu naar uitziet valt dat nogal tegen. Om mee te tellen moet je wel lid worden van de partij: een nogal nauwe opvatting van het Nederlandse volk.

Er zitten nogal wat constitutionele haken en ogen aan de opzet van GeenPeil. Artikel 67 van de Grondwet bepaalt in lid 3: 'De leden [van de beide kamers] stemmen zonder last.' Dat betekent dat zij zich niet door anderen mogen laten opdragen hóe hun stem zal uitvallen. En dat is nu juist wat GeenPeil wèl wil. Het inzicht of geweten van het individuele kamerlid doet er bij dit 'stemvee' dan niet meer toe.

Filter tussen burger en wetgeving

GeenPeil moet zelf al snel nattigheid hebben gevoeld. Voorstellen van leden die in strijd zijn met het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens worden niet ingediend, zo liet de partij al binnen 24 uur na haar lancering weten. Daar ga je met je directe democratie, want dan kan het snel gaan. Op die manier staan de volksvertegenwoordigers toch weer als een filter tussen de burger en de wetgeving.

Zo hoort het ook. Want het democratisch parlement is nooit bedacht als een gedetailleerde afspiegeling van het volk waarbij ieder lid spreekt uit naam van een specifieke groep of belang. Kamerleden zijn afgevaardigden, geen representanten. Ze worden door de kiezer naar de nationale vergadering gestuurd omdat hij er vertrouwen in heeft dat zij in onderling beraad tot verstandige beslissingen kunnen komen omtrent het nationale welzijn.

Noem het een kwestie van arbeidsdeling: de kiezer besteedt zijn politieke plicht uit aan de afgevaardigde van zijn keuze, zoals een beklaagde zijn verdediging uitbesteedt aan zijn advocaat. Het enige verschil is dat het kamerlid geacht wordt 'het hele Nederlandse volk' te vertegenwoordigen, niet deze of gene achterban. Al kan hij de visie daarvan wel inbrengen bij de verdediging van het wel van de natie.

Poldermodel

GeenPeil heeft al laten weten niet te zullen meedoen aan overleg, compromisvorming en achterkamertjesgekonkel. Kennelijk begrijpt de partij niet dat democratie nu juist ligt in dat overleg - waarvan het polderende Nederland zo ongeveer zijn specialiteit gemaakt heeft. Daarom heeft het parlement de vorm van een vergaderzaal, niet van een stemmachine. Met geven en nemen zoeken de afgevaardigden naar een besluit dat het nationale belang zo goed mogelijk dient. Dat doe je niet door tegen afzonderlijke wetten 'ja' of 'nee' te zeggen, maar door met inachtneming van het hele panorama tegenstrijdige eisen optimaal met elkaar te verenigen.

Daarom zijn de kamerleden grondwettelijk vrij, 'zonder last'. Ja, zij worden soms beperkt door partijdiscipline en regeerakkoorden. Maar bindend zijn die niet, en ze behoren zelf tot het parlementaire spel van compromisvorming. Dat gaat er altijd een beetje rommelig en ondoorzichtig aan toe. GeenPeil zal nog wel ontdekken dat geen enkele onderhandeling het zonder achterkamertjes kan stellen. De webcam die de partij beloofd heeft in haar fractiekamer te installeren zal er misschien komen, maar er zal bijzonder weinig op te zien zijn.

Weinig kans

GeenPeil beloofde de Nederlandse democratie overhoop te zullen gooien. Dat heeft ze grondiger gedaan dan je zou verwachten. Als idee vormt haar voorstel van een doorlopende reeks micro-referenda een aardig gedachtenexperiment. In de praktijk loopt het vrijwel onmiddellijk spaak. Zelfs GeenPeil kan zich geen ongebreidelde volksstem veroorloven zodra de mensenrechten in het geding komen - en dan volgt het een uit het ander.

Dat hoeft de partij er niet van te weerhouden te streven naar een herziening van de Constitutie volgens haar idealen. Maar zolang Nederland wars blijft van échte revoluties, geeft ik haar weinig kans. Tot dat moment blijft GeenPeil een ongrondwettelijke en in haar afkeer van overlegcultuur en polderpolitiek zeer on-Nederlandse partij. Dat laatste vindt ze misschien erger dan het eerste.