Agenten toestaan een hijab te dragen is net zo dwaas als het boerkiniverbod

Dat is niet voor het eerst - ook in sommige Engelse steden was de hijab voor agenten al toegestaan - en het wortelt ongetwijfeld in de beste bedoelingen van integratie en pluriformiteit.

Toch gaat er eenzelfde verwarring achter schuil als achter de ogenschijnlijk tegengestelde Franse maatregelen. Tolerantie jegens de politie-sluier is net zo ongepast als intolerantie jegens de boerkini. Beide negeren ze het verschil tussen de ruimte van de staat en die van de maatschappelijke openbaarheid. En dus vergeten ze ook wat een burger als sociale figuur onderscheidt van een burger of functionaris van die staat.

Onderscheid tussen staat en maatschappij
Niet overal staat de laïcité zo in steen gehouwen als in Frankrijk; niet overal is het idee van de staat zo scherp omschreven als daar. Maar overal is in de westerse wereld intussen wel geaccepteerd dat er een fundamenteel onderscheid bestaat tussen staat en maatschappij. De eerste is het terrein van staatburgers die onderling precies gelijk zijn - en dat ook zo willen houden. De tweede is de ruimte waarin iedereen net weer een beetje ánders is - en ook dát niet graag ziet veranderen.

De staat is het terrein van de wet en de macht om die te handhaven. De maatschappij is de ruimte waarin iedereen in principe mag doen wat hij wil - bínnen die wet. Overtreedt hij die, dan krijgt hij te maken met het gerecht, boetes en gevang. Daar mag en kan hij zich niet tegen verzetten. Alle geweldsmiddelen die hij daarvoor zou kunnen gebruiken heeft hij overgedragen aan de staat.

Vrij bestaan
Die laatste heeft daarvoor wel wat veren moeten laten. Hij moet zich op gezette tijden door de burgers laten controleren (verkiezingen). En hij mag zijn geweldsmonopolie alleen inzetten binnen nauwe voorwaarden en strikte neutraliteit ten aanzien van de particuliere burger. De staat heeft geen gezicht (justitia is geblinddoekt), geen andere overtuiging dan de wet, geen esthetische voorkeuren, geen religie. Al die dingen heeft de burger wèl. Hij vult er zijn eigen vrije bestaan mee, binnen een maatschappij waarmee de staat zich alleen maar bemoeit wanneer het niet anders kan.

Precies daar ligt ook het onderscheid tussen de boerkini en de politie-sluier. De vrouw die op het strand van Cannes wil zonnebaden, is als privé-persoon vrij om zich te kleden zoals zij wil. Maar een politieman of -vrouw is dat niet. De politie is de vertegenwoordiger van de staat - en ontleent daar een aantal bijzondere bevoegdheden aan. Een agent mag slaan (of schieten) op grond van het geweldsmonopolie en binnen de genoemde voorwaarden. Zoals een rechter om dezelfde reden iemand van zijn vrijheid mag beroven, een gevangenbewaarder hem opgesloten mag hóuden en een militair bij oorlog een 'licence to kill' heeft.

Onverbiddelijke neutraliteit
Niet toevallig zijn dat allemaal geüniformeerde beroepen. De eenheidskleding maakt duidelijk: hier staan geen particuliere personen, hier vertoont zich de staat zelf, die jegens iedere burger uniform handelt. Niet bij iedere ambtenaar komt het er zo strikt op aan. Maar zodra het geweldsmonopolie in het geding is, mag de strengheid van de staat niet wijken voor de goede bedoeling van de beleidsmaker die 'meer diversiteit in het korps' wil.

Ook in het uniform moet duidelijk blijven dat de overheid waakt over de veelkleurigheid van de samenleving, maar dat zelf doet vanuit een onverbiddelijke neutraliteit. De staat mag de burger het recht niet te ontnemen zich te kleden zoals hij wil. Om precies dezelfde reden mag hij zijn geüniformeerde functionaris niet van de plicht ontslaan zich te tonen als de vleesgeworden universaliteit die hem maakt tot wat hij is.

De Canadese premier Trudeau heeft zich een paar dagen geleden uitgesproken voor het recht op het dragen van een boerkini. Dat was een verheugend teken van verstand in een week waarin de ene krankzinnigheid zich stapelde op de andere. Maar of Trudeau dat op grond van de juiste motieven deed, weet ik minder zeker. Ook in Canada werd het vrouwelijke federale agenten deze week toegestaan bij hun uniform een hijab te dragen.