Waarom rapper Boef de nieuwe James Dean is

Tijdens haar colleges aan de Universiteit Utrecht gebruikt politiek filosoof en antropoloog Femke Kaulingfreks (1981) graag de metafoor van de olifant die door zes geblinddoekte omstanders wordt betast. De een heeft een poot vast, en denkt dat hij een boom voelt. De ander trekt aan het ruwharige puntje van de staart, en vermoedt een handveger vast te houden. Een derde voelt de slurf, en schrikt terug: is dit een slang?

Precies hetzelfde gebeurt met veel Nederlanders die proberen de onrust door jongeren op straat en in de (sociale) media te duiden. Er zijn relschoppers in de Haagse Schilderswijk die tegen de politie vechten na de dodelijke aanhouding van Mitch Henriquez, eigenwijze types die proberen het kinderfeest van Sinterklaas te verstoren, jonge zwarte vrouwen die maar blijven zeuren over de privileges van witte Nederlanders en dan zijn er zwarte jongens die klagen over het feit dat de politie steeds hén aanhoudt als ze in een snelle auto door de stad cruisen. Om het nog maar niet te hebben over de treitervlogger Ismaïl Ilgun uit Zaandam en de hondsbrutale Sofiane Boussaadia die onder de naam rapper Boef op de motorkap van politieauto’s danst.

Dat lijken allemaal afzonderlijke incidenten, zegt Kaulingfreks, maar je kunt ook de blinddoek afdoen en in een boom klimmen. Dan ontstaat er uitzicht op iets wat een olifant blijkt te zijn. “Al die incidenten, relletjes en protesten maken onderdeel uit van wat ik zie als nieuwe brede burgerbeweging.” En rapper Boef kun je in dit verband als de nieuwe James Dean zien, zegt ze.

Dat jeugdidool speelde in 1955 de hoofdrol in de film ‘Rebel Without A Cause’. Als de opstandige Jim Stark glipte hij in het naoorlogse burgerlijke Amerika ’s nachts het huis uit om dronken en rokend op straat rond te hangen. “Dat was in oorsprong bepaald geen politieke film”, zegt Kaulingfreks, “met die doelloze rebel, maar dat wérd ie wel.” Iedereen die deel uitmaakte van de gevestigde orde sprak er destijds schande van en de film werd voor jongeren verboden.

Symbool van vrijheid

James Dean die kort vóór het uitbrengen van de film verongelukte, zou een jeugdidool worden: hij schopte tegen de bekrompenheid van de jaren vijftig. “Voor veel jongeren werd hij het symbool van méér vrijheid. Hoe politiek wil je het hebben?”

Bij rapper Boef ziet Kaulingsfreks precies hetzelfde gebeuren. Hij gaat in tegen de norm, is onafhankelijk én succesvol. Wat dat betreft zijn jongeren die in opstand komen van alle tijden­­. Maar er is één groot verschil tussen James Dean en rapper Boef, zegt ze. “Dean vertolkte een witte jongere uit de arbeidersklasse, rapper Boef heeft een kleur. En de brede­­ burgerbeweging die ik zie ontstaan, ook. En dat is voor het eerst in Nederland.”

Kaulingfreks presenteert later deze week haar nieuwe boek ‘Straatpolitiek’, waarvoor ze tien jaar onderzoek deed onder, met name, migrantenjongeren­­ in Nederland. Voor haar promotie trok ze in 2007 al naar de voorsteden van Parijs waar in 2005 hevige rellen ontstonden na de dood van twee jongeren die zich op de vlucht voor de politie in een elektriciteitshuisje hadden verstopt. Ze werden geëlektrocuteerd. De ongeregeldheden die daarna ontstonden, werden afgedaan als ‘rellen’.

“De toenmalige minister van binnenlandse zaken Nicolas Sarkozy zag de gedode jongens als criminelen­­: waarom zouden ze anders op de vlucht zijn voor de politie? In het debat achteraf­­ klonk er verontwaardiging over gebrekkige opvoeding, onaangepast gedrag, gangcultuur. Terwijl die jongeren slaags raakten met de politie omdat zij een groot onrecht ervoeren.”

Het viel Kaulingfreks op dat het dáár in de discussie niet over ging en dat ook niemand met de jongeren zelf sprak. Dat deed ze als promovendus wel en betrok ook de Utrechtse wijk Kanaleneiland in haar onderzoek. Die buurt lag in die tijd ook onder een vergrootglas omdat Geert Wilders bepleitte de wijk af te scheiden met hekken.

Blank kabinet

Voor haar nieuwe boek heeft Kaulingfreks haar speurtocht naar de beweegredenen van migrantenjongeren voortgezet, sprak met honderden jongeren in tientallen wijken, en ziet bij al die ogenschijnlijk verschillende verzetshaarden­­ grote overeenkomsten. “Het gaat hier steeds om jongeren die zich op geen enkele wijze gerepresenteerd voelen. Op het bordes van Paleis Noordeinde staat een compleet blank kabinet, niet één minister heeft een niet-westerse achtergrond. Dat bevestigt enorm de ervaringen die ze voortdurend opdoen.”

Jongeren met een migratieachtergrond voelen zich volgens haar zó Nederlands, dat ze niet eens nadenken over de vraag of ze wel geïntegreerd zijn. “Ze zijn hier geboren, dit is hún land, hún burgerschap, ze eigenen zich de nationale identiteit toe. Maar de buitenwereld, de autochtone Nederlanders, kijken naar hen alsof ze hier vreemd zijn. Dat is niet alleen verwarrend, het frustreert ook.”

Tekst loopt door onder de video.

Daar komt nog iets bij, zegt Kaulingfreks. De overheid heeft overmatige aandacht voor groepen die niet in het plaatje van de goede burger passen, in negatieve zin wel te verstaan. “Mensen met een andere etnische achtergrond, een andere cultuur, een andere levensovertuiging, worden vooral als risicogroep weggezet.” Veelbetekenend vindt ze in dit verband het jongste regeerakkoord waarin de nadruk wordt gelegd op de ‘gewone Nederlander’, met verwijzingen naar een homogeen Nederland waarin iedereen het ‘Wilhelmus’ zingt. “Laten we wel wezen, dat is een fantastische voorstelling van een land dat nooit heeft bestaan. Sybrand Buma verwijst hierbij voortdurend naar de wortels van de Nederlandse cultuur. Alsof er ooit een homogene Nederlandse cultuur heeft bestaan waarin we allemaal broeders en zusters van elkaar waren, we allemaal dezelfde identiteit hadden.”

Die verwijzing is er vooral steeds, zegt Kaulingsfreks, omdat politici hun positie veilig moeten stellen. Steeds minder mensen gaan stemmen, mensen met een migratieachtergrond al helemaal niet, dus focussen zij zich op de gewone Nederlander. “Die zou natuurlijk ook Fatima kunnen heten, maar die bedoelen ze niet.”

Die hang naar een Nederland dat nooit heeft bestaan, appelleert volgens Kaulingfreks aan een verlangen van mensen die zich bedreigd voelen. Zo kunnen ze dat ook inderdaad ervaren. Als ‘nieuwe groepen’ eigen ruimte opeisen­­, betekent dit dat andere groepen ruimte moeten maken. “Dat is pijnlijk, en levert­­ weerstand op.”

Toch ziet ze dat ‘ruimte nemen’ overal gebeuren, en omdat de gevestigde politiek daar geen oren naar heeft, gebeurt dit van onderaf. Vaak wordt er keurig gedebatteerd, regelmatig wordt er rumoerig actie gevoerd, soms vliegen de stenen door de lucht. Kaulingfreks sprak met de mensen achter het protest tegen Zwarte Piet en de grotere anti-discriminatiebeweging die opkomt. Maar ook met jongeren die filmpjes posten van politiegeweld, jonge vrouwen die het ‘blanke’ schoonheidsideaal aanvechten en juist kroeshaar als schoonheid willen terugzien op de billboards bij de bushalte. “Het persoonlijke is politiek”, zegt ze, “is natuurlijk een oude feministische leus, maar het zijn nu wel zwarte vrouwen die daarvoor pleiten.”

Voorbeeldfiguur

Kaulingfreks beschrijft in haar boek hoe dat verzet van de straat en de actie voor burgerrechten, uiteindelijk ook de Tweede Kamer haalt. “Het etnisch profileren door de politie is natuurlijk niet een ‘zwart’ probleem, maar gaat veel eerder over een respectvolle en rechtvaardige benadering door ordehandhavers, die overigens vaak wit zijn. Tot voor kort hoorden we daar nooit iets over, totdat de beweging ‘Control Alt Delete’ dit op de agenda zette en filmpjes met voorbeelden ging publiceren.” Geholpen door een voorbeeldfiguur als zanger Typhoon die zijn eigen ervaringen op Facebook ging zetten, is etnisch profileren nu een onderwerp dat in de gevestigde media wordt beschreven, waarnaar onderzoek wordt gedaan en na de Kamerdebatten volgende beleidswijzigingen. “Maar het verzet kwam van de straat.”

Rebels without a cause, maar met betekenis

Vloggers als Ismaïl Ilgun uit Zaandam en rapper Boef spelen daarin een eigen rol, zegt Kaulingsfreks. Ook zij zijn ‘rebels without a cause’, ze doen maar wat, zou je kunnen zeggen, ogenschijnlijk doelloos, maar ze hebben wel betekenis.

“Ilgun maakte zijn vlogs in buurten en situaties waarin gewone journalisten zich niet begeven. Wat begon als treitervlogs leverde hem uiteindelijk wel een mooie eigen serie ‘Achter Buurten’ op de website van het Algemeen Dagblad op, hij stond op Lowlands én heeft een dik contract bij platenlabel Top Notch waardoor hij met een geheel eigen team die buurten kan ingaan.”

Hetzelfde geldt volgens Kaulingfreks voor rapper Boef. Ook die is niet zozeer politiek bezig, maar vertolkt wel het alledaagse leven in een volkswijk. “Hij is migrant, wordt opzij gezet door de politie en durft daarover zijn bek open te trekken op YouTube.”

Ondanks die tegenwerkingen­­ heeft hij succes, hij is artiest en heeft daar helemaal geen mainstreammedia voor nodig. “Daar werd hij weggezet als onaangepast straatboefje dat zijn excuus moest aanbieden, maar hij trok zich daar geen zak van aan. Met zijn eigen geld maakt hij eigen muziek en eigen clips, en daar kijken duizenden jongeren naar.” Binnen twee maanden was zijn debuut ‘Slaaptekort’ meermaals platina: dit album werd binnen tien weken meer dan honderd miljoen keer gestreamd. “En pas dan komen de mainstreammedia terug: die Boef is misschien toch wel interessant.”

Boef is charmant, zegt Kaulingfreks, super talentvol, een jongen die zichzelf van niks heeft opgewerkt, ondanks alle tegenslagen en negatieve stereotypen. “Dat is precies wat James Dean destijds ook deed. Die kwam later op poster in tienerkamers­­ te hangen en stond weer een paar decennia later met zijn hoofd op T-shirts van de H&M. Ik voorspel dat wij over twintig jaar ook zo naar Rapper Boef kijken, in een ander­­ Nederland, als een van de iconen die ruimte maakte voor Nederlanders van kleur.”

Lees ook: Rappers die het opnamen voor homo's. Dat kon niet kloppen