Direct naar artikelinhoud
Essay

Die kech van Boef

Die kech van Boef
Beeld ANP

Terecht, al die woede over rapper Boef. Maar al die verbazing is eigenlijk ook verbazingwekkend. En helpen zal de commotie niet.

‘Altijd al op buit, niet met sletten bezig.” Het is een zin die afgelopen jaar bijna honderd miljoen keer werd beluisterd. Een ronduit duizelingwekkend aantal - dat zelfs de grootste Amerikaanse popsterren in Nederland niet halen, en regelmatig niet eens wereldwijd. Maar Boef (Sofiane Boussaadia, 1993) slaagde er wel in met ‘Habiba’, een vlot, toegankelijk rapnummer waarmee hij afgelopen jaar zijn grootste hit scoorde en tegelijk zijn voornaamste thema’s uiteenzette: zo veel mogelijk geld verdienen, geen aandacht hebben voor vrouwen of andere afleiding. Of zoals hij het in het refrein van het nummer iets milder samenvat: “Ik denk niet eens aan liefde, ben gefocust op verdienen.”

Voor de goede orde: de vrouwonvriendelijkheid die uit dat eerste citaat spreekt, is geen uitzondering in Boefs werk. Zijn vorig jaar verschenen debuut ‘Slaaptekort’, dat hij in eigen beheer uitbracht, staat vol met zinnen over ‘sletten’, ‘teven’ en ‘bitches’ en andersoortig niet gespecificeerde maar duidelijk minderwaardig geachte vrouwen. Om me te beperken tot datzelfde ‘Habiba’: “In de club, kom je moeder tegen.” En: “Hoe ze likt aan mijn banaan maakt me apetrots.”

De tekst loopt door onder de videoclip.

Geen poëtische hoogstandjes 

Geen poëtische hoogstandjes, er spreekt iets kinderlijk onbevangens uit de zinnen, maar daarin schuilt juist een deel van Boefs enorme aantrekkingskracht: hij is iemand die niet netjes binnen de lijntjes loopt. Niet wanneer hij vlogt (filmpjes waar honderdduizenden mensen naar kijken), niet wanneer hij op televisie verschijnt, en zeker niet wanneer hij rapt. Zijn werk draait juist om het onmaatschappelijke, het gevaarlijke, het verbodene - oftewel: een leven vol scheldwoorden en stoerheid, het soort bestaan dat zijn luisteraars niet durven of kunnen leiden.

De afgelopen jaren waren er al incidenten waarbij hij op zijn zachtst gezegd een onflatteuze hoofdrol speelde, maar daarmee is Boefs populariteit eigenlijk alleen maar gegroeid: zijn werk werd zeker in 2017 massaal beluisterd door een uitgesproken jong publiek, voornamelijk middelbare scholieren. Ze bekeken de videoclip van ‘Habiba’ bijna 45 miljoen keer op YouTube (een record binnen de Nederlandse hiphop), het nummer werd ook nog eens 35 miljoen keer gestreamd via Spotify (het platform waarop Boef afgelopen jaar meerdere records verbrak) en Boef dook vaker op dan iedere andere artiest in de toptien best beluisterde Spotify-singles van het afgelopen jaar.

Zonder inmenging 

Dat illustreert om te beginnen hoe groot hij is geworden, zonder inmenging van gevestigde labels of mainstreammedia, maar vooral hoe weinig mensen tot voor kort moeite hadden met de hardheid en het seksisme van zijn werk: niet alleen werden zijn nummers ontstellend vaak beluisterd, ook werd hij geboekt voor honderden festivals en cluboptredens, terwijl hij mocht aanschuiven bij tv-programma’s als RTL Late Night, centraal stond bij onder meer RTL Boulevard nadat hij (volgens een Instagrampost van hemzelf) miljonair was geworden, en de hoofdrol speelde in een aflevering van Van der Vorst ziet sterren.

In dat programma zei hij overigens over zijn toenmalige verloofde Laila: “Zij heeft er niet voor gekozen om beroemd te zijn. Zij is lekker het vrouwtje achter Boef. Dat wil ik graag zo houden.” Dat hij nog geen week na de uitzending via Snapchat bekendmaakte dat die relatie verbroken was, en later die post weer verwijderde: ook dit alles werd breed uitgemeten in bijvoorbeeld RTL Boulevard.

Als je je in het nachtleven stort, drinkt en drugs gebruikt, tja, dan ben je een kech

Kortom: ondanks kanttekeningen her en der werd Boef nationaal omarmd. In 2017 althans want sinds kort wordt hij ineens fel bekritiseerd. De reden is alom bekend: op Oudejaarsnacht kreeg Boef een lift van drie jonge vrouwen die hij in een Snapchatfilmpje ‘kechs’ noemde - Marokkaanse straattaal voor sletten of hoeren - omdat ze zo laat nog op de been waren. Een dag later bood hij tot veler verbazing geen excuses aan, hij zette juist een filmpje online waarin hij zijn standpunt verder uitlegde: een goede vrouw, zo zei hij tegen de camera die hij zelf vasthield, dient op zo’n tijdstip niet nog buiten rond te rijden, die moet thuis zitten, lief zijn, naar haar ouders luisteren, studeren - en als je je in het nachtleven stort, drinkt en drugs gebruikt, tja, dan ben je een kech.

Uitdijende stroom van kritiek 

Het kwam hem op een almaar uitdijende stroom van kritiek te staan. Columnisten hadden prompt weer een onderwerp om over te schrijven, radiostations die toch al zelden Boef-muziek lieten horen kondigden een boycot aan, onder publieke druk werden meerdere concerten van hem geannuleerd en waar hij wel zou komen kondigden bezoekers bierdouches aan omdat hij vrouwen zou discrimineren en volgens sommigen zelfs de Nederlandse cultuur zou ‘vergiftigen’. En dat Boef een paar dagen na het incident alsnog zijn excuses aanbood en het hele gebeuren afdeed als stommiteit in een ‘dronken bui’ (zat hij dus dronken achter het stuur?) veranderde niets aan die felle reacties.

Zoals zo vaak bij dergelijke, uit het niets escalerende incidenten was het vooral interessant welke kloven achter de verwijten schuilgingen: allereerst die tussen seksuele gelijkheid tegenover de middeleeuws aandoende opvatting over mannelijke dominantie ten opzichte van de vrouw (de vrouw hoort braaf thuis te zitten, de man mag er ’s nachts op uit). En ten tweede, hiermee samenhangend: de almaar groeiende kloof tussen enerzijds de min of meer gevestigde orde - festivalorganisatoren, radioVJ’s, keurige festivalbezoekers - en anderzijds de zogeheten straatcultuur, een wereld van rapartiesten bij wie haantjesgedrag als van Boef juist eerder regel dan uitzondering is, eerder een pre dan een min.

Overweldigende hoeveelheid 

Want dat is een van de merkwaardigste kanten aan deze hele toestand: niet alleen in Boefs nummers zijn tal van vrouwonvriendelijke oneliners te horen, maar wie zich verdiept in de populairste Nederlandse hiphop van dit moment, en kijkt wat deze miljoenenindustrie met een immens publiek inhoudelijk voorstelt, stuit op een overweldigende hoeveelheid vrouwonvriendelijke oneliners. Waarbij ik meteen de kanttekening maak dat die term ‘vrouwonvriendelijk’ vanzelfsprekend deels een kwestie is van interpretatie - en woorden die buiten de hiphop direct als denigrerend gelden, kunnen binnen de rapwereld zelf een positieve(re) connotatie hebben; dan gaat het bijvoorbeeld om een ho (Amerikaans voor ‘hoer’) zonder dat daar iets laatdunkends mee wordt bedoeld (echt waar), of wordt iemand bad bitch genoemd als ze stoer is. Desondanks valt niet te ontkennen dat er uit de populairste hedendaagse hiphop een zeker seksisme spreekt, een hiërarchisch onderscheid tussen man en vrouw waar ‘Habiba’ een uitstekend voorbeeld van is.

Waar komt dat seksisme vandaan? Het heeft altijd meegespeeld binnen de hiphopscene, ook bij de vroegste Amerikaanse voorbeelden, deels onvervalste getto-rap waarin met omschrijvingen van hoes en bitches een zeker respect werd beoogd en ook geoogst: de man als succesvolle jager, extra geslaagd omdat vrouwen hem wilden. Maar er is bij het hele voorval rondom Boef meer aan de hand: kech is een ander soort, meer beladen begrip dan bitch of ho, het wordt binnen de Arabisch-Nederlandse gemeenschap veelvuldig gebruikt om te verwijzen naar traditionele rolverhoudingen tussen de (onderdanige) vrouw en de (dominante) man - een onderscheid dat Boef hiermee juist heeft versterkt, veel Marokkaans-Nederlandse jongeren zullen het begrip herkennen en overnemen, mochten ze het al niet gebruiken.

Meer aan de hand 

Sowieso lijkt er bij de Nederlandse hiphopscene meer aan de hand dan enkel imitatie van de triomfantelijke, seksistische Amerikaanse voorbeelden. Sterker dan ooit tevoren is het voornaamste thema onder rappers namelijk de eigen rijkdom - wat ook te verklaren valt doordat er met Nederlandse hiphop eenvoudigweg veel meer verdiend wordt dan tien jaar geleden - en die rijkdom wordt niet alleen geïllustreerd met uitgebreide beschrijvingen van de eigen inkomsten, maar ook met aandacht voor de eigen onafhankelijkheid van labels, van managers en, jawel: vrouwen, die ondergeschikt (moeten) zijn aan de artiest.

Rappers van dit moment hebben een aanlokkelijke werking omdat ze voortdurend benadrukken hoe groots hun leven is

Mannelijkheid. Dat is een van de kernthema’s binnen de hedendaagse Nederlandse hiphop: de meest gestreamde artiesten van vorig jaar zijn stuk voor stuk jongens van begin twintig, opgegroeid in relatieve armoede en absolute anonimiteit, en nu wordt er plotseling gigantisch tegen hen opgekeken, ze worden beschouwd als wereldsterren met een bestaan vol geld, avontuur en vrouwelijk schoon. En alles wat ze online zetten - of dat nu een nieuwe videoclip is of een Snapchat-filmpje dat ze in een paar seconden hebben gemaakt - wordt door minstens honderdduizenden mensen bekeken. Het bereik van iemand als Boef is de afgelopen jaren exponentieel gegroeid: zoals bekend trekt succes succes aan, en de grootste rappers van dit moment hebben een extra aanlokkelijke werking omdat ze voortdurend zelf benadrukken hoe ongewoon groots hun leven is, hoe weinig ze zich aantrekken van de geldende regels, hoe machtig ze zijn, hoeveel vrouwen er voor hen klaar staan.

Persoonlijke, zwelgende verliefdheden in de geest van Wolkers’ ‘Turks Fruit’? Kwetsbare lofzangen op vrouwen zoals, om maar iemand te noemen, Bob Dylan zo vaak heeft gedaan? Die komen van oudsher nauwelijks voor in de hiphop, en onder hedendaagse rappers helemaal niet. Het blog Rap Factcheck liet zelfs zien dat het kleinerende kech vorig jaar een van de populairste termen was binnen Nederhop: het woord kwam in 2017 bijna honderd keer voor en werd gretig gebruikt door bijvoorbeeld Mula B en Sevn Alias. Ook zij: jonge artiesten die deels gevormd zijn door de Marokkaanse straatcultuur en die het vooral hebben over hun eigen rijkdom en masculiniteit. En ook zij hebben een miljoenenpubliek - maar kregen nooit te maken met publieke verontwaardiging of kanttekeningen bij hun seksistische oneliners.

Twitter bericht wordt geladen...

Niet op zichzelf 

Vergoelijkt dit alles de uitspraken van Boef, die het woord ‘kech’ zelf trouwens in zijn werk nooit heeft gebruikt? Allerminst, maar het laat wel zien dat het voorval niet op zichzelf staat. Dat het zelfs past bij de aantrekkingskracht van zijn publieke persona, dat het aansluit bij veel van de muziek die tegenwoordig door honderdduizenden jongeren wordt meegerapt. Vanwege dit laatste hebben sommigen, bijvoorbeeld Theodor Holman in Het Parool, het trouwens opgenomen voor Boef: ze beschouwen hem als een kunstenaar en een kunstenaar hoort alles te kunnen zeggen. Ook Boef zelf zei in zijn excuusfilmpje: “Wij rappers gebruiken worden als bitches, kechs en het is niet per se heel beledigend [bedoeld], alleen dat wordt natuurlijk wel zo opgevat.”

Los van het feit dat hij hier de schuld wel erg simpel bij derden legt - ze begrijpen de bedoeling niet, het ligt weer eens aan de media - schort er ook inhoudelijk iets aan het verweer: het gaat hier immers om uitingen los van zijn kunst. Zijn opmerking over kechs maakte hij op Snapchat, daar was geen muziek of songtekst bij te bekennen, geen spoor van stijlfiguren, en hij verdedigde het in een afzonderlijk YouTube-filmpje dat in essentie vooral bijzonder saai en juist ongevaarlijk was.

Volledige vrijheid 

Natuurlijk, kunst dient in volledige vrijheid gemaakt te kunnen worden, muziek of literatuur mag ingezet worden voor denkbeelden die derden niet aanstaan of de maatschappij als verwerpelijk ziet (graag zelfs), maar het heeft iets gemakzuchtigs en op den duur gevaarlijks als kunst gebruikt wordt als excuus voor uitlatingen en gedrag los van iemands creaties.

Zeker iemand met zo’n immens bereik moet, ook als hij artiest is, gewoon kritisch kunnen worden aangesproken op wat hij zegt en deelt. Het lijkt me alleen onverstandig als we denken dat die ophef iets wezenlijks verandert. Is een radioboycot daarmee op zijn plaats, valt het daarmee te rechtvaardigen dat festivals zijn optredens afzeggen? Niet helemaal, en het is hoe dan ook beide symboolpolitiek. Daar is op zich niet veel mis mee - vrijwel alle politiek is een vorm van symboolpolitiek en symbolen kunnen serieuze problemen oplossen - maar er wordt zo wel erg tegemoetgekomen aan de plotselinge en enorme verontwaardiging.

Betekent dit alles dat zijn publiek gewoonweg niets geeft om de morele codes en respect?

Populairder 

En, een wezenlijker punt: dit alles maakt hem bij zijn vaste publiek ongetwijfeld alleen maar populairder. Eenvoudigweg omdat het zijn reputatie als rebel en tegendraadse twintiger vergroot. Betekent dit alles dat zijn publiek gewoonweg niets geeft om de morele codes en respect waar tegenstanders nu zo fel over tekeer gaan? Duidt het op een generatieverschil, een cultuurverschil, kost dit hem behalve geld vanwege geannuleerde optredens uiteindelijk ook maar één luisteraar?

Populairder 
Beeld Thomas Heerma van Voss

Graag zou ik Boef daarover willen horen in een volgende Snapchatupdate. Ik zou hem in eigen, oprechte woorden willen horen uitleggen of hij werkelijk vindt dat hij iets verkeerd heeft gedaan. En ik zou willen weten of hij zichzelf ooit een album ziet maken vol met vrouwvriendelijke teksten, nummers vol liefde en waardering, of dat hij ervan overtuigd is dat zijn fans dan direct weglopen - en dat dit in zekere zin is wat er van hem verlangd wordt, dat binnen de grootste entertainmentindustrie van dit moment zulke stoerheid nu eenmaal zozeer de norm is dat er zonder scheldwoorden of neerbuigendheid niets meer overblijft.  

Lees ook:

Auteur Celal Altuntas roept islamitische ouders op: leer je jongens respect te hebben voor vrouwen. Leer je jongens niet dat zij de hoeders zijn van de kuisheid van hun moeder, zusjes, nichten, maar dat zij juist hun eigen handen, mond en piemel moeten bewaken.

Politiek filosoof Femke Kaulingfreks voorspelt een brede gekleurde burgerbeweging. Met rapper Boef als de nieuwe James Dean.