Bootvluchtelingen dobberen tussen wetten en verdragen
Het schip Sea-Watch 3, dat onder Nederlandse vlag vaart, zoekt in de Middellandse Zee met 32 geredde migranten al zes dagen een veilige haven. Wie is aan zet in het steekspel?
Wie hulpeloos op een vlot in zee drijft, heeft nog de beste rechtsbescherming. Passerende schepen hebben volgens het internationale Zeerechtverdrag uit 1981 de plicht om op volle zee te hulp te schieten. Maar eenmaal aan boord getrokken is de persoonlijke veiligheid van de drenkeling dan wel gegarandeerd, zijn rechtsbescherming brokkelt juist af.
Het internationaal recht laat het afweten als het om vluchtelingen op zee gaat, wat hun status ook is
Het maakt namelijk nogal uit wie de uit het water opgeviste persoon is. Gaat het om een westerse opvarende van een olietanker of een passagier van een cruiseschip, dan kan deze bij de eerstvolgende haven van boord om vandaar het vliegtuig naar huis te pakken. Maar is de drenkeling een oorlogsslachtoffer zonder papieren of een economisch vluchteling, dan kan de reis langer duren. Die zijn immers niet van plan om na aankomst in de haven verder te vliegen, maar willen juist in het land van aankomst blijven. De een valt onder de bescherming van het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties, de ander niet. Er is hier sprake van een ‘gemengde immigratie’, zoals deskundigen dat noemen, en dat fenomeen is níet in het Zeerechtverdrag geregeld.
Vlaggenstaat
Dat laatste speelt in de discussie rond de onder Nederlandse vlag varende Sea-Watch 3, die al zes dagen lang in de Middellandse Zee met 32 geredde migranten een veilige haven zoekt. Er zijn politiek vluchtelingen aan boord, en economische. Nederland als ‘vlaggenstaat’ heeft inmiddels een beroep gedaan op landen in de buurt om het schip uit humanitaire overwegingen toe te laten, maar vooralsnog dobbert de boot rond in een enorme stilte.
Het internationaal recht laat het afweten als het om vluchtelingen op zee gaat, wat hun status ook is. Op zee geldt zelfs het Vluchtelingenverdrag niet. De Belgische onderzoeker Guillaume Berckmans (universiteit van Leuven) bracht in 2014 het juridisch niemandsland waarin zij verkeren in kaart. Na aankomst in een haven zijn de spelregels min of meer duidelijk, concludeert hij: daar hebben zij recht op de voorgeschreven asielprocedure of een migratietraject. Het venijn zit ‘m volgens hem vooral in het feit dat staten er alles aan doen om die aankomst te verhinderen, zodat zij ook die asielprocedure kunnen voorkomen.
Volgens Berckmans hebben de EU-lidstaten over het algemeen wel de wil om bootvluchtelingen in nood op zee te helpen, maar staan ze afkerig van toelating van die groep op hun grondgebied. Daarvoor is maar één uitzondering. Mocht er op een schip een gevaarlijke epidemie uitbreken, een gijzeling plaatsvinden of is de humanitaire situatie erbarmelijk, dan is er sprake van voortdurende nood en ontstaat een vrije toegang tot een haven. Toch hebben kuststaten altijd het recht om zelfs dit soort schepen in crisis de toegang te ontzeggen. De kuststaten dienen namelijk een in hun ogen veel groter doel: het beschermen van de buitengrenzen van de EU.
Op afstand
Juist daarom is eerder de politieke beslissing gevallen om EU-patrouilles uit te voeren dicht onder de Afrikaanse kust. Bootvluchtelingen kunnen daar uit zee worden opgevist, om daarna teruggeleid te worden naar de dichtstbijzijnde haven in het land van waaruit ze ook vertrokken zijn. Met subsidies aan de kustwacht van die Afrikaanse landen en met bijdragen in de opvang, is gepoogd de bootvluchtelingen zo op afstand van de Europese kustwateren te houden. Die aanpak is niet altijd ‘succesvol’, blijkt maar weer uit de geschiedenis van de Sea-Watch 3.
Op het schip wappert wel de Nederlandse vlag, en Den Haag kán zich verantwoordelijk voelen voor het lot van haar passagiers. Maar het internationaal recht verplicht Nederland tot niets.
Lees ook:
Geen land opent de haven voor migrantenschip Sea Watch 3
Al bijna een week is de bemanning van het schip Sea Watch 3 op zoek naar een haven waar het de 32 mensen die ze zaterdag uit de Middellandse Zee heeft gered kan afzetten.
Tussen de migranten op zee: ‘Eerlijk gezegd is dit het meest zinvolle dat ik ooit heb gedaan’
De Sea Watch 3 maakte eerder dit jaar al een tocht vanuit Malta richting Libië̈ om mensen in nood op de Middellandse Zee bij te staan. Journalist Myrthe Verweij was aan boord en deed verslag.