Het verticale woonbos in Utrecht: 360 bomen, 9640 stuiken en heesters

Ze woont in hartje Milaan. Maar als kunsthandelaar Simona Pizzi uit het raam kijkt, waant ze zich in een bos. Een metershoge olijfboom groeit vanuit haar balkon, er zijn bessenstruiken, woekerende klimplanten en sierappeltjes. Pizzi wijst op een struik, vlak achter het raam. Er zit een nestje in. Er klinkt gekwetter en gefladder vanuit het groen. "Het wemelt hier van de vogeltjes", zegt de Italiaanse. Hier en daar begint bladeren oranje te kleuren, en geel. "Ik leef met de seizoenen."

Pizzi is een van de bewoners in de woontoren, die de duurzame architect Stefano Boeri (60) drie jaar geleden opende. Het is zijn eerste bosco verticale, een verticaal bos. Hij werd er in één klap beroemd mee. De 110 meter hoge woontoren is superluxe. Bewoners van de 67 appartementen zijn rijk. Enkele Italiaanse stervoetballers wonen in de flat. Maar de wijk zelf, Isola (eiland) is niet fancy. De buurt is in opkomst, maar er staat nog veel oude bouw. Auto's en scooters razen over straat. Juist daarom wilde Boeri hier starten met zijn bewoonbare bos, waar hij enorme bakken met aarde in verwerkte.

Vieze stad 

"Milaan is echt een vieze stad", zegt Boeri. Door smerige auto's en bedrijven zit er veel fijnstof in de lucht. De uitstoot van broeikasdampen, die bijdragen aan opwarming van de aarde, is hoog. "Groene begroeiing in de stad kan daar iets tegen doen, het gaat klimaatverandering tegen", zegt Boeri. Fijne stofdeeltjes hechten zich aan bladeren en om te groeien zuigen bomen en struiken CO2 op. Boeri verwerkte meer dan 100 plant- en boomsoorten in zijn groene toren, allemaal soorten die ook in de regio Milaan voorkomen. Een paar keer per jaar moeten ze gesnoeid worden, anders verandert het bos in een oerwoud. Een speciaal team van boomspecialisten hangt aan kabels langs het gebouw voor dat knipwerk. "We noemen ze de vliegende tuinmannen", zegt Boeri. Bewoners mogen niet zelf met de snoeischaar aan de gang. Voor Boeri zijn planten en bomen materiaal, net als steen en glas.

Behalve het verbeteren van stedelijke luchtkwaliteit, kunnen Boeri's bouwwerken ook wat betekenen voor de lokale biodiversiteit. De planten kunnen plek bieden aan vlinders, bijen, mieren en andere insecten. In zijn enthousiasme zette Boeri na de opening van de woontoren een leger van lieveheersbeestjes uit. Dat was geen succes. Binnen de kortste keren zaten de stippelbeestjes overal, behalve bij de woontoren. Maar toch; de vegetatie trekt genoeg natuurlijke bewonertjes aan. Dat lokt vogeltjes. Bewoners turfden twintig soorten. Bij de toren in Milaan is ook een gierzwaluw gespot. Die vogel was al tijden niet meer in de stad gezien. Om de terugkeer aan te moedigen gaat de architect nestkasten voor de zwaluw toevoegen aan het gebouw.

Boeri wil (als het al kan) geen octrooi vastleggen op zijn groen ingepakte woontoren. Iedereen mag ermee aan de haal gaan, zegt hij. Hoe meer groene torens, hoe beter. En de architect heeft zijn naam er toch al mee gevestigd. Hij somt projecten op die hij in de pijplijn heeft zitten, wereldwijd. In China, het Verre Oosten en ook in Europa. Parijs krijgt een bomenflat. En Utrecht ook. In de Domstad komt de toren, Wonderwoods gedoopt, vlak naast het Centraal Station bij winkel- en woongebied Hoog Catharijne. De gemeente schreef een tender uit voor twee groene torens. De winnende bedrijven lieten de architecten van Boeri en MVSA de ontwerpen maken. Dat laatste Nederlandse bureau maakt een kantoor vol beplanting in de binnenruimten. De bouw start in 2019, de oplevering volgt drie jaar later. Het pand van de Italiaanse architect in Utrecht gaat sterk lijken op de toren in Milaan. Een bruggetje in de lucht gaat de twee gebouwen verbinden, een beetje zoals bij de beroemde gekoppelde huizen van het Mexicaanse kunstenaarsduo Frida Kahlo en Diego Rivera.

Beperkte wortelruimte

Ook Wonderwoods in Utrecht wordt van onder tot boven gevuld met planten en bomen. Maar wel met heel andere soorten, zegt landschapsarchitect Timo Cents (35). Hij is expert in het ontwerpen van daktuinen en gevelbeplanting bij ingenieursbureau Arcadis, een van de Nederlandse bedrijven die meehelpen aan de realisatie van Wonderwoods. De Utrechtse toren krijgt bomen en planten die voorkomen in de regio. Kenners van de Botanische Tuinen in Utrecht geven tips.

Planten in het gebouw moeten het doen met beperkte wortelruimte. Daar moeten ze van tevoren al aan wennen. Vanuit de volle grond worden ze in steeds kleinere potten klaargestoomd voor een bestaan in architectuur. "We gaan de inheemse variëteit van de Utrechtse Heuvelrug kopiëren", zegt Cents. Iepen, berken, eiken." In een contract komt te staan, zegt Cents, dat de planten zeker de komende 25 jaar goed moeten aanslaan. Lukt dat niet, is vervanging nodig. Een doorgewinterde Brabantse boomkweker geeft advies. De ervaring in Milaan is positief. Slechts een enkele boom sneuvelde, zegt de architect. Hij had 10 procent van uitval ook niet gek gevonden, net zoals er in een zelf geplante heg ook gemakkelijk bomen sneuvelen.

Op het dak van de bakstenen toren in Utrecht zal regenwater in bakken belanden. Cents: "Ideaal voor de bewatering van al het groen". Net als in Milaan worden winterharde keuzes niet vergeten. Anders is de groene flat in de koude maanden net zo kaal als andere gebouwen. Dat is het aardige neveneffect van Boeri's verticale bos. Als je daar even naar kijkt, ziet de rest van de stad er nog eens extra grauw uit. Waarom niet overal meer planten? Bij gewone flats pal naast het bosco verticale hangen de balkonnetjes opmerkelijk vol met planten. Het werkt aanstekelijk, stedelijk wonen in het groen.

Vogels 

Vogels, zoals mussen, merels en mezen moeten gaan neerstrijken in de toekomstige toren in Utrecht. Net als zo'n dertig insectensoorten. Vlinders, bijen, zweefvliegen en hommels worden in elk geval verwacht. Alle extra ruimte is meegenomen, zegt hij, in verwijzing naar de recente Code Rood die wetenschappers onlangs uitriepen over de insectenstand. In getallen zal de bijdrage gering zijn, maar een begroeid pand in de straat straalt ook sterk een duurzame boodschap uit. Het brengt duurzaamheid in hoofden van mensen, zegt Cents, die er anders misschien helemaal niet over nadenken. De woontoren krijgt 360 bomen, 9640 stuiken en heesters. En, anders dan in Milaan, verschijnt er ergens op een tussenetage een heus parkje. Een deel van de woningen wordt bewust betaalbaar gehouden, Boeri wil van zijn nieuwe projecten geen elitetorens maken.

Cents ziet een trend ontstaan in duurzamer en natuurlijk bouwen, op allerlei manieren. "Het verandert van een niche in de norm, heel langzaamaan. Energieneutrale bouw wordt steeds belangrijker, via isolatie en zonnepanelen. "Dat laatste is wel een dingetje", zegt Cents. Voor zonnepanelen is nauwelijks ruimte, als je een gebouw helemaal vult met planten en bomen, op daken en balkons. Experts onderzoeken of het gebouw in Utrecht flinterdunne zonepanelen kan krijgen, in de vorm van lamellen. En zo niet, dan kan Wonderwoods misschien grote daken in de buurt volleggen met zonnepanelen, van de Jaarbeurs of het Beatrixtheater. Brandveiligheid krijgt speciale aandacht en de bomen worden direct met staalkabels vergrendeld, een les uit Milaan waar dat achteraf pas gebeurde.

Lees ook: Hoe bossen (en boeren) kunnen helpen bij de opslag van CO2