Doe-het-zelfterreur neemt een vlucht in Europa
Het wordt wel ‘low cost’- of ‘budget’-terrorisme genoemd: zonder speciale voorbereiding of training met een voertuig inrijden op burgers en dan zoveel mogelijk slachtoffers maken. In deze opkomende terreursoort past de aanslag met het bestelbusje, donderdagnacht in Barcelona, net als de mislukte aanval met een auto die korte tijd later veel wandelaars in Cambrils had moeten treffen.
De trieste balans in Barcelona: dertien doden, vooral toeristen. In Cambrils stierf één vrouw. De politie arresteerde vier verdachten, onder wie drie Marokkanen en één inwoner uit de Spaanse exclave Melilla. De bestuurder uit Barcelona wist te ontkomen. De vijf inzittenden uit de auto in Cambrils zijn gedood. Onder hen was mogelijk ook de dader uit Barcelona, die nog niet is geïdentificeerd. Agenten zoeken verder nog naar de broer (17) van een arrestant.
Al in 2010 beeldde Al-Qaida in zijn glossy Inspire een auto af met als onderschrift: ‘De ultieme maaimachine’
Aanslagen met voertuigen nemen sinds vorig jaar een vlucht in Europa, maar Islamitische Staat riep er al in 2014 toe op. Mohammed al-Adnani, toen IS-woordvoerder, stimuleerde volgelingen in het Westen om elke ongelovige, Amerikaan of Europeaan te doden met een eenvoudig middel. “Sla zijn hoofd in met een steen”, suggereerde hij. “Slacht hem af met een mes, rijd hem omver met een auto, gooi hem van een hoge plek, wurg hem of vergiftig hem.”
Terreurgroep Al-Qaida, die in het verleden aanslagen pleegde met spectaculaire bommen en vliegtuigen, zag de waarde van het huis-, tuin- en keukenterrorisme al eerder. Al in 2010 beeldde de groep in zijn glossy Inspire een auto af met als onderschrift: ‘De ultieme maaimachine’.
Tussen de mazen
Aan de oproep tot doe-het-zelf-terreur geven sympathisanten op vrij grote schaal gehoor, blijkt uit de recente aanslagen in Nice, Berlijn, Londen, Stockholm en Parijs. Gestolen busjes en vrachtwagens, messen, hamers, hakbijlen, gasflessen, alles wat als moordwapen kan dienen, wordt gebruikt. Geheime diensten verijdelen veel aanslagen, maar juist de geïmproviseerde acties vallen moeilijk te voorzien en glippen dus geregeld tussen de mazen door.
Geheime diensten verijdelen veel aanslagen, maar juist de geïmproviseerde acties vallen moeilijk te voorzien
De intensivering van de aanslagen in het Westen hangt samen met de zieltogende toestand van het kalifaat. IS riep het rijk in 2014 uit, maar na de val van Mosul en grote verliezen in ‘hoofdstad’ Raqqa lijkt het een kwestie van tijd voordat de organisatie militair is uitgeschakeld. Sympathisanten uit het Westen kunnen het gebied niet meer in en blijven dus in Europa. IS propageert dit nu ook; de oproep om naar het kalifaat te komen is vervangen door het advies om de strijd in het Westen te voeren.
De geïmproviseerde aanslagen in Europa zijn vaak gericht tegen eenvoudige, niet-politieke doelwitten. Eerder, met het neerhalen van het World Trade Center in 2001, wilde voormalig Al-Qaida-leider Osama bin Laden de Amerikaanse vijand nog in de kern van het financiële systeem raken. Een kleuterschool had ook gekund, zei hij, maar dat vond hij te laaghartig. Deze ethiek lijkt inmiddels vervaagd. Nu telt vooral het dadergemak. Er mogen daarom best onschuldige slachtoffers vallen, bij voorkeur toeristen, zoals in Barcelona of op het strand in Tunesië, want dat garandeert aandacht in de internationale pers. De Westerse leefstijl met terrasjes en concerten is ook een steeds geliefder mikpunt, bleek in Parijs en Manchester.
Angst zaaien
Voor IS is elk doelwit legitiem in een land dat meedoet aan de anti-IS-coalitie, zoals Spanje. Dit land is in de jihadistische ideologie bovendien van grote symbolische waarde omdat er in de middeleeuwen een kalifaat was gevestigd.
Technisch gezien gelden de aanslagen als ‘asymmetrische oorlogsvoering’: het Westen valt IS militair aan in Syrië en Irak, en IS slaat in Europa terug op het niveau waar dat het meeste pijn doet. Een direct politiek doel streeft IS niet na. Dat was wel anders in 2004, bij de aanslag op treinstellen in Madrid. Daarmee bereikte Al-Qaida dat Spanje zijn troepen terugtrok uit Irak. Zo’n succes zit er nu niet meer in; de deelnemende landen uit de anti-IS-coalitie zijn veel te vastberaden.
Concreet kan IS alleen nog angst zaaien. En verdeeldheid, zei de Duitse terreurdeskundige Peter Neumann gisteren op radiozender Deutschlandfunk: de terroristen proberen het Europese klimaat te radicaliseren, zodat moslims zich minder thuisvoelen en zich in de ideologische klauwen van IS laten drijven. Zo raakt het reservoir van aanslagplegers steeds weer aangevuld.