Europese Unie dreigt verder te ontrafelen

Slechts het intikken van de vier letters 'EU fa' volstaat al in de Google zoekmachine. Die vult dan automatisch aan: 'EU falling apart', de EU valt uit elkaar. Wat volgt is een serie artikelen over de mogelijke desintegratie van de Europese Unie.

Zover is het zeker nog niet, maar de EU heeft het al langere tijd moeilijk, erg moeilijk. De Unie van 28 landen rijgt crisis aan crisis en er lijkt maar geen eind aan te komen. De Griekse crisis en de uiteindelijk afgewende Grexit gingen vorig jaar naadloos over in een vluchtelingencrisis die haar weerga niet kent.

De laatste is zoals bekend nog steeds niet opgelost, en overheerst veel van de EU-vergaderingen van de afgelopen maanden. Oplossingen zijn tot nu toe nauwelijks gevonden. Een deal die de EU afgelopen najaar met Turkije sloot lijkt niet te werken, evenals de herverdeling van migranten.

Afzonderlijke groepjes
Het uitblijven van concrete oplossingen is de voornaamste reden dat steeds meer lidstaten afzonderlijke groepjes vormen met gelijkgestemden. Vorige week verhardden bijvoorbeeld de Visegradlanden, Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije hun standpunt. Zij willen de zogeheten Balkanroute, die veel vluchtelingen nemen, volledig afsluiten. Het leidde tot frustratie en onbegrip bij de groep meer welwillende EU-landen als Duitsland en EU-voorzitter Nederland.

Daarover was deze week een nieuw overleg van de Balkanlanden - ook de niet EU-landen daar, samen met Oostenrijk. Griekenland was bij dat overleg niet uitgenodigd, wat Athene woest maakte. De Griekse regering riep zelfs haar ambassadeur terug uit Wenen. Overigens had de Griekse premier Tsipras zelf eerder al een bilateraaltje met Merkel. De uitkomst daarvan was dat de Navo zou moeten worden gevraagd meer te doen in de Middellandse Zee.

Tussen het vluchtelingenprobleem door speelt ook nog een andere crisis, namelijk die over een mogelijke uittreding van Groot-Brittannië uit de EU, de Brexit genoemd. Het zou het eerste land ooit worden dat de Europese familie verlaat, na een lang lidmaatschap dat in 1973 begon.

Naderend onheil
De dreigende Brexit en de zich maar voortslepende vluchtelingencrisis, en met name het uitblijven van eensgezinde oplossingen daarvoor, versterken het gevoel van naderend onheil. Het beeld is ontstaan dat het voortbestaan van de Unie op het spel staat, en dat haar toekomst aan een zijden draadje hangt.

Daar heeft een aantal EU-leiders overigens zelf ook aan bijgedragen. Vice-voorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans zei november vorig jaar "voor het eerst" het gevoel te hebben dat het Europese project "ook weleens zou kunnen stranden". Hij sprak over een "bijna perfecte storm" waar de EU nu in zit.

EU-parlementsvoorzitter Martin Schulz was een maand later nauwelijks optimistischer. "Niemand weet of de EU in deze vorm over tien jaar nog bestaat", analyseerde Schulz. "Als we dat niet willen, zullen we er heel hard voor moeten vechten."

'Aan de slag!'
Maar Timmermans stelde - in zijn boekje Broederschap - ook dat pessimisme en gejammer niet helpen. 'Wegduiken ook niet. Aan de slag zou ik zeggen!' De commissaris pleitte voor meer onderlinge verbondenheid en solidariteit.

Zijn woorden zullen vast gehoord zijn, maar nu, een paar maanden later, staat de Unie er nog minder rooskleurig voor. De oude asielafspraken lijken niet meer te gelden en - hoewel hun handtekeningen eronder staan - wil een aantal Oost-Europese lidstaten zich niet meer aan de quota-overeenkomst voor de herverdeling van 160.000 migranten houden. Solidariteit en verbondenheid, basiswaarden van de EU, zijn ver te zoeken.

Bovendien nemen steeds meer lidstaten hun eigen noodmaatregelen om de asielstroom in te dammen, zoals extra grenscontroles. Hoe vaker dat gebeurt, hoe sneller een van de kernverdragen van de Europese Unie op het spel komt te staan: dat over de Schengenzone, waar vrij verkeer van personen en goederen gegarandeerd zou moeten zijn.

Anarchie
"Die versnippering binnen de EU is natuurlijk al een beetje ingebouwd doordat er Schengenlanden zijn en niet-Schengenlanden. Maar nu wordt het steeds meer anarchie, steeds meer ieder-voor-zich", zegt Europa-correspondent Christoph Schmidt in Brussel, over de ministersvergadering over migratie, gisteren.

Onder het Nederlandse voorzitterschap werd die geleid door staatssecretaris van asielzaken Klaas Dijkhoff, die probeerde de plooien glad te strijken. "Dijkhoff toonde zich niet negatief over de regionale initiatieven, maar hij zei wel: 'Laten we in elk geval wel proberen zoveel mogelijk samen doen, ondanks de verschillen. Alles onder het motto: als er maar samenwerking is", zegt onze Europa-correspondent.

Over tien dagen moet er tijdens een top met Turkije echt een oplossing liggen voor het vluchtelingenvraagstuk, bezwoer voorzitter Donald Tusk van de Europese Raad gisteren.

Noodverbandjes
"De Commissie probeert de 28 landen wanhopig bij elkaar te houden en hen het Europese pakket op het gebied van migratie uit te laten voeren", aldus Christoph Schmidt. "Of dat op dit dossier ook echt lukt weten we volgende maand dus al. Maar zoals een Zweedse minister het gisteren zei: 'Er is weinig reden om optimistisch te zijn'."

"Toch is het niet uitgesloten dat ze er met allerlei pleisters en noodverbandjes uitkomen. Als daarmee het gewenste resultaat wordt bereikt kan het goed zijn dat ze over een jaar allemaal gewoon weer netjes bij elkaar zitten. Maar als ze er niet uitkomen is het ook mogelijk dat er een soort van permanente crisis ontstaat binnen de Europese Unie."