Je bent nodig en je bent goed, maar je mag niet lesgeven op het vmbo

Het zijn leraren die ooit op de basisschool werkten maar na verloop van tijd de overstap maakten naar de middelbare school.

Dat was jaren geen enkel probleem, totdat toenmalig staatssecretaris van onderwijs Sander Dekker een paar jaar geleden vaststelde dat onbevoegd lesgeven moest worden aangepakt. De reden daarvoor was onder meer dat uit internationaal onderzoek blijkt dat leerlingen beter presteren bij leraren met de juiste bevoegdheid. Ook laten cijfers van de onderwijsinspectie zien dat het gemiddelde eindexamencijfer en het slagingspercentage iets lager zijn op scholen met veel onbevoegd gegeven lessen.

Voor de pabo-docenten in het vmbo was deze boodschap schrikken. Want juist zij zijn doorgaans zeer gemotiveerd en ook geschikt om in de twee meest praktische niveaus binnen het vmbo les te geven. "Ze hebben veel pedagogische bagage omdat ze de pabo hebben gedaan. Daar is de aandacht voor pedagogiek groot. Ze werken dus erg kindgericht, precies waar het vmbo om vraagt", legt docentenopleider Herald Hofmeijer van de Hogeschool van Amsterdam uit. Een tweede reden is dat deze docenten over een brede vakkennis beschikken. "Op de pabo hebben ze alle schoolvakken, met uitzondering van wiskunde, gehad. Daarmee zijn ze voor veel scholen een vliegende keep."

De komende vier jaar moeten al deze 1500 docenten die wel bekwaam zijn maar niet bevoegd een opleiding van een half jaar volgen om op het vereiste niveau te komen. Het gaat om een opleiding in deeltijd, die ze een dag in de week of bijvoorbeeld in de avonduren kunnen volgen. De eerste groep is cursisten is begin februari klaar.

Tekst loopt verder onder de foto

Je moet echt werken aan de relatie met de leerlingen

Patrick Foederer en Roland Keswiel

Al jaren voldeed hun pabo-diploma prima om les te geven in het vmbo. Toen het bericht kwam dat hun bevoegdheid zou vervallen als ze geen opleiding zouden volgen viel dat bij de docenten Patrick Foederer (46) en Roland Keswiel (44) niet meteen goed. "Je denkt dan: wat is er mis met mij? Moet ik weer naar school om te worden wat ik al ben?", zegt Keswiel. Foederer: "Dat steekt."

Foederer en Keswiel maakten jaren geleden de overstap van het basisonderwijs naar de middelbare school. Ze geven wiskunde in de eerste twee jaar vmbo van het Echnaton College in Almere. Met hun pabo-diploma kunnen ze goed overweg in het vmbo. Sterker nog, docenten zoals zij zijn, hoewel ze niet de juiste opleiding hebben, tóch zeer gewild.

De twee mannen begrijpen dat wel. Foederer: "Een tweede- of zelfs eerstegraadsdocent heeft meer vakkennis, wij hebben geleerd hoe je een klas moet managen." Keswiel: "Je neemt dingen mee uit het basisonderwijs. Je geeft bijvoorbeeld bij de deur elke leerling een hand zodat je iedereen hebt gezien." Foederer: "Maar ook didactisch pakken wij het denk ik zo aan dat kinderen het beter begrijpen. Bij het berekenen van lengte of omtrek ga ik de klas uit. Hoe ziet 20 meter eruit? Dan gaan we naar buiten en meten we 20 meter uit. Wat betekent 20 minuten? Dat kan de tijd zijn om nog snel even een broodje te kopen terwijl je op de bus wacht. Dat is wat wij doen: wij bereiden kinderen voor op het leven buiten de school."

Keswiel: "Het niveau in de klas is vaak niet hoger dan groep 8 van de basisschool. Dat kun je met de pabo wel aan."

Het Echnaton College staat in de stedenwijk, een wat oudere buurt in Almere waar veel kinderen wonen die het thuis lastig kunnen hebben. Omdat ouders geen werk hebben, er geen geld is of er thuis andere problemen zijn.

Foederer: "Ook dat hebben we meegenomen uit het basisonderwijs: je kijkt eerder hoe de thuissituatie is. Een onvoldoende? Misschien betekent dat dat er thuis iets aan de hand is."

Ander werk kunnen ze zich niet voorstellen. Foederer: "Als ik ergens loop spreken oud-leerlingen mij altijd nog aan, maakt niet uit waar. Laatst was ik in Londen. 'Hé meester', hoorde ik opeens." Keswiel: "Ik heb ooit wat anders geprobeerd. Maar zo'n kantoor, met al die dossiers, dat is niks voor mij."

Tekst loopt verder onder de foto

Wij hebben geleerd hoe je een klas moet managen

Merel Satimin

Merel Satimin (45) veranderde drie jaar geleden van baan. Ze vertrok bij de basisschool en ging aan de slag in het vmbo. "Ik was toe aan een nieuwe uitdaging", zegt ze over de overstap. "Ik was bezig met de overdracht van leerlingen uit groep 8 naar onder meer deze school. En toen kwam ter sprake: we zoeken nog een leraar Nederlands. Ik werd meteen aangenomen."

Nu is ze docent op Het Baken in Almere, waar ze Nederlands geeft en zorgcoördinator is. De overgang was soms pittig, zeker in de hogere klassen. "Ook nu kan het lesgeven in de bovenbouw nog een uitdaging zijn. Je moet niet denken dat het gaat van 'jongens, doe de telefoon weg' en dat de telefoon dan weg is. Het is echt werken aan de relatie met de leerlingen." Lesgeven is balanceren, legt ze uit. "Je moet tonen dat je autoriteit hebt, tegelijk moet je ook excuses durven aanbieden als je een fout begaat en investeren in de relatie."

Satimin ziet een verschil in aanpak tussen haar en collega's die een lerarenopleiding hebben gedaan om op de middelbare school les te kunnen geven. "Als je een opleiding hebt gehad voor het basisonderwijs zie je beter wat de struikelblokken zijn. Wat ik zag ik in groep 8, werkte hier door. Leerlingen gaan onderuit op tekstbegrip en woordenschat. Dat was echt iets om me in vast te bijten."

"Docenten die de pabo hebben gedaan, worden pedagogisch breder onderlegd. Er wordt meer aandacht besteed aan groepsdynamiek en onderwijs op maat ", zegt Satimin en legt uit wat ze bedoelt. "Sommige docenten schrijven op het bord welke bladzijde ze behandelen en nog wat kreten. Dat werkt minder goed. Anderen zijn lang aan het woord." Satimin pakt het anders aan. "Ik probeer altijd duidelijk te maken wat de lesstof met de maatschappij te maken heeft waarin ze leven." Ze noemt een voorbeeld. "Laatst behandelde ik verschillende tekstsoorten. Ik stuurde de leerlingen naar het station om op zoek te gaan naar voorbeelden van die teksten. Zo kwamen zij er achter dat je rondom het station wel heel veel activerende teksten kunt vinden, maar een instructietekst was een stuk lastiger."

Dat zij weer de collegebanken in moet vindt Satimin prima. "Bijscholing zou voor alle docenten verplicht moeten zijn. Pedagogische inzichten veranderen, het is zonde om daar niet van op de hoogte te blijven. Dat sommigen het dan niet redden? Dat lijkt me eerlijk gezegd alleen maar goed, want wat heb je aan docenten die de lesstof zelf niet aankunnen?"

Vmbo

Het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) duurt 4 jaar en kent 4 verschillende niveaus, van vmbo-t (vroeger de mavo) tot en met de kaderberoepsgerichte- en de basisberoepsgerichte leerweg. Vooral bij deze laatste twee leerroutes, die het meest praktisch zijn, worden vaak docenten met een pabo-achtergrond ingezet.